Capitoli 361 - 399 - Annali di Tacito - Traduzione in italiano

Vai ai contenuti

Menu principale:

Capitoli 361 - 399

361
Ser.Galba L.Sulla consulibus,diu quaesito quos neptibus suis maritos destinaret,Caesar,postquam instabat virginum aetas,L.Cassium,M.Vinicium legit.Vinicio oppidanum genus;Calibus ortus,patre atque avo consularibus,cetera equestri familia erat,mitis ingenio et comptae facundiae.Cassius plebeii Romae generis,verum antiqui honoratique,et severa patris disciplina eductus facilitate saepius quam industria commendabatur.Huic Drusillam,Vinicio Iuliam Germanico genitas coniungit superque ea re senatui scribit levi cum honore iuvenum.Dein redditis absentiae causis admodum vagis flexit ad graviora et offensiones ob rem publicam coeptas,utque Macro praefectus tribunorumque et centurionum pauci secum introirent,quotiens curiam ingrederetur,petivit.Factoque large et sine praescriptione generis aut numeri senatus consulto ne tecta quidem urbis,adeo publicum consilium numquam adiit,deviis plerumque itineribus ambiens patriam et declinans.



361
Durante il consolato di Ser.Galba e L.Sulla,dopo lunga ricerca per sposare le nipoti,che erano in età da matrimonio,Caesar Tiberius scelse L.Cassius e M.Vinicius.Vinicius era un provinciale,di carattere buono e con proprietà di linguaggio , nativo di Cales,col padre e il nonno ex consoli,il resto della famiglia era d'estrazione borghese.Cassius di famiglia popolare Romana veramente antica e ricca di onorificenze, educato severamente dal padre , era celebrato per la sua affabilità più che per lo zelo.Tiberius a questo unì Drusilla, a Vinicius Iulia,figlie di Germanicus,e su queste unioni scrisse poche righe ai senatori.Quindi dopo aver motivato del tutto genericamente la propria assenza ,pose l'accento gravemente sulle contestazioni ricevute nella condotta del governo e pretese ,ogniqualvolta fosse entrato in senato,di essere scortato dal prefetto Macro ,da pochi tribuni e centurioni.Tuttavia(pur emanato un decreto del senato articolato e senza limitazione di classe nè di numero di componenti),Tiberius non partecipò mai ad una riunione politica,neanche si accostò ai tetti della patria,ma vi girò intorno deviando per strade di seconda mano.
362
Interea magna vis accusatorumin eos inrupit,qui pecunias faenore auctitabant adversum legem dictatoris Caesaris,qua de modo credendi possidendique intra Italiam cavetur,omissa..olim,quia privato usui bonum publicum postponitur.Sane vetus urbi faenebre malum et seditionum discordiarumque creberrima causa,eoque cohibebatur antiquis quoque et minus corruptis moribus.Nam primo duodecim tabulis sanctum,ne quis unciario faenore amplius exerceret,cum antea ex libidine locupletium agitaretur;dein rogatione tribunicia ad semuncias redactu..;postremo vetita versura.Mutisque plebi scitis obviam itum fraudibus,quae totiens repressae miras per artes rursum oriebantur.Sed tum Gracchus praetor,cui ea quaestio evenerat,multitudine pericliitantium subactus rettulit ad senatum,trepidique patres(neque enim quisquam tali culpa vacuus)veniam a principe petivere;et concedente annus in posterum sexque menses dati,quis secundum iussa legis rationes familiares quisque componerent.



362
Frattanto un gran numero di denunce furono presentate contro chi prestava soldi ad interesse ,contravvenendo alla legge del dittatore Caesar che prescriveva il modo di prestar soldi e di possedere beni in Italia,tuttavia inapplicata da tempo,poichè il bene comune perisce sempre di fronte all'interesse personale.Veramente l'usura era un vecchio male di Roma e motivo frequentissimo di sediziose rivolte,perciò anche gli antichi e meno corrotti legislatori l'avevano regolata.Infatti dapprima si legiferò nelle dodici Tavole che non si applicasse un interesse maggiore a un dodicesimo per cento mensile,mentre prima era a discrezione dell'avidità dei ricchi;poi l'interesse con decreto dei tribuni fu ridotto a un ventiquattresimo,infine l'usura fu vietata.Molti furono i referendum popolari contro i tentativi di eludere il divieto della legge ,tentativi che tante volte repressi riapparivano di nuovo con strabiliante inventiva.Ma allora il magistrato Gracchus,a cui era stata affidato il procedimento,in difficoltà per il gran numero di pratiche,fece una relazione al senato,e i senatori con ansia chiesero indulgenza al principe(infatti non ce n'era nessuno esente da tale colpa);gli fu concesso un anno e sei mesi di tempo perchè regolassero a norma di legge la contabilità privata.
363
Hinc inopia rei nummariae,commoto simul omnium aere alieno,et quia tot damnatis bonisque eorum divenditis signatum argentum fisco vel aerario attinebatur.Ad hoc senatus praescripserat,duas quisque faenoris partes in agris per Italiam conlocaret.Sed creditores in solidum appellabant,nec decorum appellatis minuere fidem.Ita primo concursatio et preces,dein strepere praetoris tribunal,eaque quae remedio quaesita,venditio et emptio,in contrarium mutari,quia faeneratores omnem pecuniam mercandis agris condiderant.Copiam vendendi secuta vilitate,quanto quis obaeratior,aegrius distrahebant,multique fortunis provolvebantur.Eversio rei familiaris dignitatem ac famam praeceps dabat,donec tulit opem Caesar disposito per mensas milies sestertio factaque mutuandi copia sine usuris per triennium,si debitor populo in duplum praediis cavisset.Sic refecta fides,et paulatim privati quoque creditores reperti.Neque emptio agrorum exercita ad formam senatus consulti,acribus,ut ferme talia,initiis,incurioso fine.


363
Da qui la scarsezza di denaro perchè i creditori esigettero insieme la restituzione dei soldi prestati,inoltre il denaro delle vendite delle proprietà dei tanti condannati, finì nelle casse dello stato o dell'imperatore.Il senato per l'occasione aveva scritto che due parti del debito fosse reimpiegato da ognuno per comprare terreni in Italia.Comunque i creditori reclamavano il rimborso totale,mentre gli indebitati erano sollecitati dall'orgoglio a rispettare la parola data.Così dapprima ci furono tante richieste di pagamento avanzate e preghiere di dilazione,successivamente le parti litigiose, riempirono di strilli e urla il tribunale del pretore,e ciò che veniva richiesto come rimedio,cioè la vendita e l'acquisto,ebbe l'effetto contrario,poichè i creditori incettarono tutti i soldi al fine di comprare terreni.Alla grande offerta di vendite seguì il crollo dei prezzi,inoltre quanto più uno era indebitato,tanto più vendeva in ribasso e così molti s'impoverirono.La distruzione del patrimonio famigliare mise in pericolo la posizione sociale e la reputazione dei soggetti,finchè il Caesar intervenne mettendo a disposizione 100 milioni di sesterzi tramite la banca statale e concedendo mutui senza interesse per tre anni colla condizione che i contraenti fornissero ,come pegno allo stato ,i loro possedimenti per un valore doppio.Così ritornò la fiducia e piano piano furono trovati anche prestatori privati di soldi.Nè ci fu l'acquisto dei terreni secondo il decreto del senato,perchè all'inizio,come succede in tali casi,la legge fu applicata con scrupolo,alla fine con disattenzione.

364
Dein redeunt priores metus postulato maiestatis Consilio Proculo;qui nullo pavore diem natalem celebrans raptus in curiam pariterque damnatus interfectusque;et sorori eius Sanciae acqua atque igni interdictum accusante Q.Pomponio.Is moribus inquies haec et huiusce modi a se factitari praetendebat,ut parta apud principem gratia periculis Pomponii Secundi fratris mederetur.Etiam in Pompeiam Macrinam exilium statuitur,cuius maritum Argolicum,socerum Laconem,e primoribus Achaeorum,Caesar adflixerat;pater quoque inlustris eques Romanus ac frater praetorius,cum damnatio instaret,se ipsi interfecere.Datum erat crimini,quod Theofhanem Mytilenaeum proavum eorum Cn.Magnus inter intimos habuisset quodque defuncto Theophani caeleste honores Graeca adulatio tribuerat.


364
Poi ritornarono le antiche paure poichè fu accusato di vilipendio all'imperatore Considius Proculus,che senza nulla temere mentre festeggiava il compleanno fu trascinato in senato e ugualmente condannato e ucciso;sua sorella Sancia fu esiliata,nel ruolo di accusatore Q.Pomponius.Questo aveva un carattere ansioso e giustificava questo suo modo di fare come un modo di acquisire la benevolenza di Tiberius per salvare dai pericoli il fratello Pomponius Secundus.Fu esiliata anche Pompeia Macrina,sposata a Argolicus che insieme al suocero Laco,uno dei notabili degli Achaei,erano stati annichiliti da Tiberius;anche il padre di lei ,illustre rappresentante della borghesia Romana e il fratello ex magistrato si uccisero prima dell'imminente condanna.La colpa fu che il loro bisnonno Theophanes Mytilenaeus era stato un amico fraterno di Cn. Pompeius Magnus e che Theophanes da morto ,con un atto di cortigianeria dei Greci,aveva avuto esequie come un dio

365
Post quos Sex.Marius Hispaniarum ditissimus defertur incestasse filiam et saxo Tarpeio deicitur;ac ne dubium haberetur magnitudinem pecuniae malo vertisse,aurarias........que eius,quamquam publicarentur,sibimet Tiberius seposuit.Inritatusque suppliciis cunctos,qui carcere attinebantur accusati societatis cum Seiano,necari iubet.Iacuit immensa strages,omnis sexus,omnis aetas,inlustres ignobiles,dispersi aut aggerati.Neque propinquis aut amicis adsistere,inlacrimare,ne visere quidem diutius dabatur,sed circumiecti custodes et in maeronem cuiusque intenti corpora putrefacta adsectabantur,dum in Tiberim traherentur,ubi fluitantia aut ripis adpulsa non cremare quisquam.non contingere.Interciderat sortis humanae commercium vi metus,quantumque saevitia glisceret,miseratio arcebatur.



365
Dopo di questi fu accusato Sex.Marius di incesto colla figlia e gettato dallo scoglio di Tarpeia ,lui che era il più ricco delle Hispaniae;e perchè non fosse in dubbio che la straordinaria ricchezza gli si era rivolta contro,Tiberius s'impossessò delle sue miniere di oro e d'argento,benchè fossero state nazionalizzate.Inoltre stimolato dall'esecuzioni ordinò di uccidere tutti quelli incarcerati per cospirazione con Seianus.Numerosissimi i cadaveri sul terreno,di ogni sesso età,famosi,sconosciuti,isolati o raggruppati;nè si permise ai parenti o agli amici di vegliarli,di piangerli,anzi neanche di guardarli un pò,ma i cadaveri in putrefazione furono accompagnati da una scorta serrata e vigile di guardie tra lo sconforto dei presenti,finchè non furono trascinati dentro il Tiberis,ma non ci fu nessuno che bruciò,che prese i corpi galleggianti o spinti sulle rive.La paura della violenza aveva troncato il senso d'umanità e come cresceva la crudeltà così svaniva la misericordia.
366
Sub idem tempus C.Caesar,discendenti Capreas avo comes,Claudiam,M.Silani filiam,coniugio accepit,immanem animum subdola modestia tegens,non damnatione matris,non exitio fratrum rupta voce;qualem diem Tiberius induisset,pari habitu,haud multum distantibus verbis.Unde mox scitum Passieni oratoris dictum percrebruit neque meliorem umquam servum neque deteriorem dominum fuisse.Non omiserim praesagium Tiberii de Servio Galba tum consule.Quem accitum et diversis sermonibus pertemptatum postremo Graecis verbis in hanc sententiam adlocutus:<Et tu Galba,quandoque degustabis imperium>seram et brevem potentiam significans,scientia Chaldaeorum artis,cuius apiscendae otium apud Rhodum,magistrum Thrasullum habuit,peritiam eius hoc modo expertus.


366
Nello stesso tempo Caligula,trasferitosi col nonno a Capreae,accettò di sposare Claudia,figlia di M.Silanus,senza mostrare alcun tentennamento, per la fine dei fratelli,per la condanna della madre,riuscendo a nascondere la disumana intelligenza dietro un paravento di accorta docilità;come Tiberius si comportava in un qualsiasi giorno,così Caligula,con uguali atteggiamenti e quasi le stesse parole.Da qui nacque lo spiritoso motto del conferenziere Passienus" che mai non ci fu un migliore servo e un peggiore padrone".Non vorrei sottotacere un pronostico di Tiberius relativo a Servius Galba,allora console.Fu convocato e testato con vari discorsi e infine Tiberius gli disse in lingua greca:<ma tu Galba prima o poi assaggerai la signoria>alludendo alla tarda e breve reggenza,e ciò grazie alla conoscenza dell'astrologia dei Chaldei,che Tiberius aveva imparato dal maestro Thrasullus mentre oziava a Rhodum,e sperimentò in questa occasione la competenza del maestro .

367
Quotiens super ta....negotio consultaret,edita domus parte ac liberti unius conscientia utebatur.Is litterarum ignarus ,corpore valido,per avia ac derupta(nam saxis domus imminet) praeibat eum,cuius artem experiri Tiberius statuisset,et regredientem,si vanitatis aut fraudum suspicio incesserat,in subiectum mare praecipitabat,ne index arcani existeret.Igitur Thrarasullus isdem rupibus inductus,postquam percunctantem commoverat,imperium ipsi et futurasollerter patefaciens,interrogatur an suam quoque genitalem horam comperisset,quem tum annum,qualem diem haberet.Ille positus siderum ac spatia dimensus haerere primo,dein pavescere,et quantum introspiceret,magis ac magis trepidus admirationis et metus,postremo exclamat ambiguum sibi ac prope ultimum discrimen instare.Tum complexus eum Tiberius praescium periculorum et incolumem fore gratatur,quaeque dixerat oracli vice accipiens inter intimos amicorum tenet.


367
Quando voleva chiedere responsi su tale materia Tiberius utilizzava la parte alta del palazzo e l'assistenza di un unico domestico.Questo era illetterato e robusto e precedeva sugli stretti sentieri(infatti il palazzo è posto su terreno roccioso)l'oroscopista che Tiberius voleva consultare ma lo buttava nel mare sottostante,al ritorno , se avesse dato l'impressione di essere un ciarlatano o un truffatore,in modo che non trapelasse nulla.Anche Thrasallus fu condotto sui medesimi scogli,dopochè aveva incuriosito Tiberius con l'oroscopo,facendo previsioni sul suo governo e sul futuro,e gli fu chiesto se avesse fatto l'oroscopo sulla propria ora di nascita e che gli sarebbe successo quell'anno,quel giorno .Lui dapprima iniziò a fissare la posizione delle stelle e ne misurò le distanze,quindi iniziò a impallidire e continuando ad osservare iniziò a tremare sorpreso e impaurito,infine esclamò che un pericolo non definito e forse mortale lo stava sovrastando.Allora Tiberius abbracciandolo si congratulò con lui perchè avendo presagito il pericolo s'era assicurata la salvezza e lo accolse tra gli amici intimi poichè aveva parlato come un oracolo.

368
Sed mihi haec ac talia audienti in incerto iudicium est,fatone res mortalium et necessitate immutabili an forte volvantur.Quippe sapientssimos veterum quique sectam eorum aemulantur diversosreperies,ac multis insitam opinionem non initia nostri,non finem,non denique homines dis curae;ideo creberrime tristia in bonos,laeta apud deteriores esse.Contra alii fatum quidem congruere rebus putant,sed non e vagis stellis,verum apud principia et nexus naturalium causarum;ac tamen electionem vitae nobis relinquunt,quam ubi elegeris,certum imminentium ordinem.neque mala vel bona,quae vulgus putet:multos,qui conflictari adversis videantur,beatos,at plerosque,quamquam mqgnas per opes,miserrimos,si illi gravem fortunam constanter tolerent,hi prospera inconsulte utantur.Ceterum plurimis mortalium non eximitur,quin primo cuiusque ortu ventura destinentur,sed quaedam secus quam dicta sint cadere fallaciis ignara dicentium:ita corrumpi fidem artis,cuius clara documenta et antiqua aetas et nostra tulerit.Quippe a filio eiusdem Thrasulli praedictum Neronis imperium in tempore memorabitur,ne nunc incepto longius abierim.



368
Io quando mi capita di udire tali fatti non so dire se la vita umana sia soggetta all'immutabile e stringente destino oppure al caso.Poichè potrai trovare che tutti i più sapienti dell'antichità e i loro seguaci hanno pensieri opposti,anzi molti suppongono che della nostra nascita,della nostra fine,di noi uomini infine ,nulla interessi alle divinità,ecco perchè frequentemente i migliori cadono e i peggiori vanno avanti.Invece altri credono che il destino guidi la realtà degli avvenimenti,ma non dal movimento delle costellazioni trovano riscontro in ciò,bensì nelle particelle elementari e nelle leggi fisiche,tuttavia lasciano libera la scelta di vita,dalla quale consegue una serie di definite successioni di eventi.Nè la concezione positiva o negativa dell'agire umano coincide col senso popolare,infatti i sapienti considerano felici molti che li vedi tribolare in vita ma che sono capaci di sopportare pazientemente la sfortuna,ma considerano moltissimi per quanto ricchi,sventuratissimi,se sfruttano la fortuna sconsideratamente.Ma non si può togliere dalla mente di moltissimi uomini che dalla nascita sia fissato il nostro futuro,e che alcuni fatti accaddero altrimenti da quanto predetto a causa dell'imperizia di truffaldini indovini:così venne indebolita la fiducia nella disciplina che offre famosi esempi ieri e oggi,poichè a suo tempo sarà ricordato che il figlio dello stesso Thrasullus predisse il governo di Nero ma adesso ritorniamo a noi.
369
Isdem consulibus Asinii Galli mors vulgatur,quem egestate cibi peremptum hau...dubium,sponte vel necessitate incertum habebatur.Consultusque Caesar an sepeliri sineret,non erubuitpermittere ultroque incusare casus,qui reum abstulissent,antequam coram convinceretur.Scilicet medio triennio defuerat tempus subeundi iudicium consulari seni,tot consularium parenti.Drusus deinde exstinguitur,cum se miserandis alimentis,mandendo e cubili tormento,nonum ad diem detinuisset.tradidere quidam praescriptum fuisse Macroni,si arma ab Seiano temptarentur,extractum custodiae iuvenem(nam in Palatio attinebatur)ducem populo imponere.Mox,quia rumor incedebat fore ut nuru ac nepoti conciliaretur Caesar,saevitiam quam paenitentiam maluit


369
Sotto i medesimi consoli di diffuse la notizia della morte di Asinius Gallus che sicuramente morì di fame,mentre non si sa se spontaneamente o no.Tiberius fu consultato per dare il nulla osta alla sepoltura,non si vergognò a dare il consenso ma sela prese col destino che aveva fatto morire l'imputato prima che fosse stato giudicato colpevole pubblicamente.Evidentemente in tre anni non si era trovato il tempo per giudicare il vecchio console,padre di tanti consoli.Poi Drusus morì ,si tenne in vita per nove giorni mangiando il materasso del letto ,una ben sciagurata alimentazione .Alcuni dissero che Macrone aveva avuto l'ordine,se Seianus avesse tentato il colpo di stato, di far uscire dalla prigione il ragazzo(infatti era detenuto nel Palatium) e di metterlo a capo del popolo.Poi,poichè si stava diffondendo la voce che Tiberius stava per riconciliarsi colla nuora e col nipote,Tiberius preferì mantenersi severo piuttosto che pentirsi. 
370
Quin et invectus in defunctum probra corporis,exitiabilem in suos,infensum rei publicae animum obiecit recitarique factorum dictorumque eius descripta per dies iussit,quo non aliud atrocius visum:adstitisse tot per annos,qui vultum gemitus,occultum etiam murmur exciperent,et potuisse avum audire legere,in publicum promere vix fides,nisi quod Atti centurionis et Didymi liberti epistulae servorum nomina praeferebant,ut quis egredientem cubiculo Drusum pulsaverat,exterruerat.Etiam sua verba centurio saevitiae plena,tamquam egregium,vocesque deficientis adiecerat,quis primo alienationem mentis simulans quasi per dementiam funesta Tiberio,mox,ubi exspes vitae fuit,meditatas compositasque diras imprecabatur,ut quem ad modum nurum filiumque fratris et nepotes domumque omnem caedibus complevisset,ita poenas nomini generique maiorum et posteris exsolveret.Obturbabant quidem patres specie detestandi.Sed penetrabat pavor et admiratio callidum olim et tegendis sceleribus obscurum huc confidentiae venisse,ut tamquam dimotis parietibus ostenderet nepotem sub verbere centurionis,inter servorum ictus,extrema vitae alimenta frustra orantem.


370
Anzi si scagliò contro le depravazioni del defunto,lo accusò di essere stato una rovina per i suoi ,un nemico dello stato e ordinò di diffondere i resoconti giornalieri delle sue azioni,dei suoi discorsi.Nient'altro parve più inumano, difficile a credersi che per tanti anni fossero stati spiati i suoi sguardi,i suoi lamenti,anche i sommessi sussurri,e che il nonno avesse potuto leggerli,ascoltarli,diffondere al pubblico,ma c'e' la testimonianza delle lettere dell'ufficiale Attus e del segretario Didymus ai guardiani perchè respingessero dentro,impaurissero Drusus se avesse provato ad uscire, l'ufficiale aveva registrato anche le proprie parole piene di cattiveria ,vantandosene,e i discorsi del moribondo,che dapprima, fingendo alienazione mentale come un pazzo aveva lanciato maledizioni a Tiberius,poi persa ogni speranza di vita,aveva iniziato a minacciare ogni sorta di disgrazie,meditate e legate, cosicchè come Tiberius aveva imperversato contro la nuora e il figlio del fratello e i nipoti e tutta la casata,in egual misura ne avrebbe risposto di fronte al nome e alla razza degli avi e di fronte alle future generazioni.Nel frattempo gli onorevoli crearono scompiglio, finsero d'imprecare ,ma furono imvasi dalla sorpresa e dal timore, che Tiberius da tempo scaltro e indecifrabile nel nascondere i delitti, fosse arrivato a tal punto di audacia da poter mostrare,come se le pareti di casa fossero cadute,il nipote bastonato dall'ufficiale,colpito dagli schiavi,implorante invano l'ultimo pasto prima di morire.

371
Nondum is dolor exoleverat,cum de Agrippina auditum,quam interfecto Seiano spe sustentatam provixisse reor et,postquam nihil de saevitia remittabatur,voluntate exstinctam,nisi si negatis alimentis adsimulatus est finis,qui videretur sponte sumptus.Enimvero Tiberius foedissimus criminationibus exarsit,impudicitiam arguens et Asinium Gallum adulterum,eiusque morte ad taedium vitae compulsam.Sed Agrippina aequi impatiens,dominandi avida,virilibus curis feminarum vitia exuerat.Eodem die defunctam,quo biennio ante Seianus poenas luisset,memoriaque id prodendum addidit Caesar iactavitque,quod non laqueo strangulata neque in Gemonias proiecta foret.Actae ob id grates decretumque,ut quintum decimum kal.Novembres,utriusque necis die,per omnes annos donum Iovi sacraretur.



371
Non ancora questo dolore era svanito,quando si seppe di Agrippina,che credo fosse sopravvissuta dopo la morte di Seianus nella speranza,ma quando vide nessun allentamento delle severe restrizioni,si lasciò morire volontariamente,a meno che negandogli il cibo fu simulata la morte per fame,in modo che sembrasse un suicidio.Tiberius veramente la attaccò con accuse infamanti,di essere una svergognata e l'amante di Asinius Gallus,morto il quale la vita le sembrò insopportabile.
(Ma Agrippina, sì orgogliosa sì amante del potere ,aveva esercitato attività maschili liberandosi dei vizi femminili). Tiberius inoltre aggiunse che era morta lo stesso giorno in cui due anni prima Seianus era stato punito,e ciò era da ricordare e si lamentò che non fosse stata strangolata colla corda nè gettata nel fiume Tiber.Si ringraziò perciò gli dei e fu decretato che il 18 Ottobre,giorno della morte dei due,fosse consacrato una offerta a Iovis per ogni anno.
372
Haud multo post Cocceius Nerva,continuus principi comes,divini humanique iuris sciens,integro statu,corpore inlaeso,moriendi consilium cepit.Quod ut Tiberio cognitum,adsidere,causas requirere,addere preces;fateri postremo grave conscientiae,grave famae suae,si proximus amicorum nullis moriendi rationibus vitam fugeret.Aversatus sermonem Nerva abstinentiam cibi coniunxit.Ferebant gnari cogitationum eius,quanto propius mala rei publicae viseret,ira et metu,dum integer,dum intemptatus,honestum finem voluisse.
Ceterum Agrippinae pernicies,quod vix credibile,Plancinam traxit.Nupta olim Cn.Pisoni et palam laeta morte Germanici,cum Piso caderet,precibus Augustae nec minus inimicitiis Agrippinae defensa erat.Ut odium et gratia desiere,ius valuit;petitaque criminibus haud ignotis sua manu sera magis quam immerita supplicia persolvit.


372
Non molto dopo Cocceius Nerva,compagno di sempre dell'imperatore,esperto del diritto umano e divino,benestante,in salute,decise di morire.Appena Tiberius lo seppe,gli fu vicino,gli chiese i motivi,lo supplicò;gli confessò infine che sarebbe stato un peso sulla coscienza,un peso per la propria reputazione se il più intimo amico,senza alcun motivo,avesse deciso di farla finita.Ma Nerva,respinti i suggerimenti,iniziò a digiunare.Chi sapeva diceva che lui avendo visto da molto vicino i mali dello stato ,arrabbiato e impaurito,aveva voluta morire onesto,incorruttibile,incorrotto.
Ma la disgrazia di Agrippina,ciò sembra incredibile,rovinò Plancina.Sposata un tempo a Cn.Piso e senza ipocrisie felice per la morte di Germanicus, quando Piso era caduto in disgrazia,era stata salvata dalle raccomandazioni sia di Livia Augusta che dei nemici di Agrippina.Appena il motivo di rancore e di benevolenza venne meno,la giurisprudenza prese il sopravvento.Accusata di colpe note si suicidò,una tarda espiazione ma non immeritata.

373
Tot luctibus funesta civitate pars maeroris fuit,quod Iulia Drusi filia,quondam Neronis uxor,denupsit in domum Rubellii Blandi,cuius avum Tiburtem equitem Romanum plerique meminerant.Extremo anni mors Aelii Lamiae funere censorio celebrata,qui administrandae Syriae imagine tandem exsolutus urbi praefuerat.Genus illi decorum,vivida senectus,et non permissa provincia dignationem addiderat.Exim Flacco Pomponio Syriae pro praetore defuncto recitantur Caesaris litterae,quis incusabat egregium quemque et regendis exercitibus idoneum abnuereid munus,seque ea necessitudine ad preces cogi,per quas consularium aliqui capessere provincias adigerentur,oblitus Arruntium,ne in Hispaniam pergeret,decimum iam annum attineri.Obiit eodem anno et M.Lepidus,de cuius moderatione atque sapientia in prioribus libris satis conlocavi.Neque nobilitas diutius demonstranda est:quippe Aemilium genus fecundum bonorum civium,et qui eadem familia corruptis moribus,inlustri tamen fortuna egere.



373
Nella comunità appesantita da tanti lutti particolarmente dolorosa fu la notizia del rimatrimonio di Iulia figlia di Drusus,ex moglie di Nero,con Rubellius Blandus,il cui nonno Tiburtis ,un romano borghese, molti avevano ricordato.Alla fine dell'anno il defunto Aelius Lamia ebbe il funerale di stato,era stato prefetto della capitale dopo aver visto sfumare la prospettiva di governare la Syria.Era di famiglia aristocratica,fu perspicace in vecchiaia e aggiunse ai suoi meriti la mancata assegnazione della provincia.
Quindi in occasione della scomparsa di Flaccus Pomponius propretore in Syria fu letta una missiva di Tiberius nella quale si doleva del fatto che tutti i migliori personaggi adatti a comandare le forze armate rifiutassero l'incarico,così lui era costretto per queste incombenze a pregare alcuni ex consoli ad accettare di governare i domini;smemorato però di trattenere già da dieci anni Arruntius per non farlo andare a governare la Hispania .
Morì nello stesso anno anche M.Lepidus della cui moderazione e buon senso parlai nei libri precedenti;nè la sua nobiltà ha bisogno di essere esposta più a lungo dal momento che la razza degli Aemilius è feconda di validi cittadini e quelli disonesti ,della stessa famiglia ,pur tuttavia bramarono una brillante affermazione.
374
Paulo Fabio L.Vitellio consulibus post longum saeculorum ambitum avis phoenix in Aegyptum venit praebuitque materiem doctissimis indigenarum et Graecorum multa super eo miraculo disserendi.De quibus congruunt et plura ambigua,sed cognitu non absurda promere libet.Sacrum Soli id animal,et ore ac distinctu pinnarum a ceteris avibus diversum consentiunt qui formam eius effin..ere;de numero annorum varia traduntur.Maxime vulgatum quingentorum spatium;sunt qui adseverent mille quadrigentos sexaginta unum interici,prioresque alites Sesonide primum,post Amaside dominantibus,dein Ptolemaeo,qui ex Macedonibus tertius regnavit,in civitatem,cui Heliopolis nomen,advolavisse,multo ceterarum volucrum comitatu novam faciem mirantium.Sed antiquitas quidem obscura:inter Ptolemaeum ac Tiberium minus ducenti quinquaginta anni fuerunt.



374
Sotto il consolato di Paulus Fabius e L.Vitellius dopo un lungo giro di generazioni l'uccello Fenix arrivò in Aegyptus e offrì materia agli intellettuali locali e ai Graeci di dibattere moltissimo su questo prodigio. raccontare le notizie sulle quali concordano tutti ed anche quelle incerte,una marea,ma meritevoli di essere ricordate.Questo animale è sacro al sole ed chi descrisse la sua forma concorda nell'affermare la sua unicità rispetto agli altri uccelli per la bocca e per la decorazione delle penne,le opinioni divergono sul numero degli anni.Soprattutto si parla di uno spazio di cinquecento anni;c'è chi afferma che lo spazio è di mille e quattrocento sessant'uno anni,che i precedenti pennuti avessero volato,accompagnati da un nugolo di uccelli sorpresi dalla nuova figura, verso la città di Heliopolis ai tempi del governo di Sesonides,poi di Amasides,poi di Ptolemaeeus,che fu il terzo della dinastia Macedone.
Ma i fatti antichi sono veramente buii;tra Ptolemaeeus e Tiberius intercorsero meno di duecentocinquanta anni.
375
Unde nonnulli falsum hunc phoenicem neque Arabum e terris credidere,nihilque usurpavisse ex his,quae vetus memoria firmavit.Confecto quippe annorum numero,ubi mors propinquet,suis in terris struere nidum eique vim genitalem adfundere,ex qua fetum oriri;et primam adulto curam sepeliendi patris,neque id temere,sed sublato murrae pondere temptatoque per longum iter,ubi par oneri,par meatui sit,subire patrium corpus inque Solis aram perferre atque adolere.Haec incerta et fabulosis aucta:ceterum aspici aliquando in Aegypto eam volucrem non ambigitur.


375
Perciò alcuni credettero un falso quella penultima fenice e neanche che venisse dalle terre degli Arabi,e non avesse nulla di pertinente colle antiche descrizioni,
poichè esauriti gli anni della vita,quando la fine è vicina,costruisce nelle sue terre un nido e lo bagna col liquido seminale dal quale nasce il figlio;divenuto adulto la sua prima attenzione è di seppellire il padre,ed non è semplice,ma prende una quantità di mirra e si addestra per il lungo percorso,poi quando è in forze per il pesante viaggio,si carica il cadavere del padre e lo porta fino all'altare del sole e lo brucia.Queste sono notizie incerte e fantastiche,è indubbio che questo volatile è visto talvolta in Aegyptus.

376
At Romae caede continua Pomponius Labeo,quem praefuisse Moesia rettuli,per abruptas venas sanguinem effudit;aemulataque est coniunx Paxaea.Nam promptas eius modi mortes metus carnificis faciebat,et quia damnati publicatis bonis sepultura prohibeantur,eorum qui de se statuebant humabantur corpora,manebant testamenta,pretium festinandi.Sed Caesar missis ad senatum litteris disseruit morem fuisse maioribus,quotiens dirimerent amicitias,interdicere domo eumque finem gratiae ponere:id se repetivisse in Labeone,atque illum,quia male administratae provinciae aliorumque criminum urgebatur,culpam invidia velavisse,frustra conterrita uxore,quam etsi nocentem periculi tamen expertem fuisse.Mamercus dein Scaurus rursum postulatur,insignis nobilitate et orandis causis,vita probrosus.Nihil hunc amicitia Seiani,sed labefecit haud minus validum ad exitia Macronis odium,qui easdem artes occultius exercebat detuleratque argumentm tragoediae a Scauro scriptae,additis versibus qui in Tiberium flecterentur.Verum ab Servilio et Cornelio accusatoribus adulterium Liviae,magorum sacra obiectabantur.Scaurus,ut dignum veteribus aemiliis,damnationem ante..t,hortante Sextia uxore,quae incitamentum mortis et particeps fuit.



376
Ma a Roma le uccisioni si susseguivano,Pomponius Labeo,che come ho riferito aveva governato la Moesia,si tagliò le vene e si dissanguò;la moglie Paxaea lo imitò.Infatti la paura del boia spingeva al suicidio anche perchè i condannati non avevano diritto alla sepoltura e i loro beni venivano confiscati,mentre chi decideva di togliersi la vita veniva seppellito,i loro testamenti non venivano annullati,questo era il premio ai suicidi.
Ma Tiberius spedì una lettera ai senatori e spiegò che era consuetudine degli antichi una volta rotta un'amicizia,vietare l'accesso in casa e porre questo come segnale del termine dell'intimità,e così aveva fatto con Labeo,ma lui accusato di cattiva amministrazione e di altre imputazioni,aveva voluto nascondere le colpe coll'eclatante gesto,mentre la moglie s'era spaventata senza motivo,per quanto colpevole tuttavia non aveva corso pericolo.
Quindi Mamercus Scaurus fu di nuovo posto sott'accusa,aristocratico e famoso avvocato,come uomo un fetente.
Lo rovinò non l'amicizia di Seianus ma l'antipatia di Macro,(non meno efficace),che operava nella stessa maniera ma con più segretezza e che aveva portato come prova le tragedie scritte da Scaurus con dei versi allusivi a Tiberius.Comunque Scaurus,accusato da Servilius e Cornelius di adulterio con Livia e di pratiche magiche ,degno esponente degli antichi Aemilii ,anticipo' la condanna ,esortato dalla moglie Sextia,che lo convinse e morì con lui
377
Ac tamen accusatores,si facultas incideret,poenis adficiebantur,ut Servilius Corneliusque perdito Scauro famosi,quia pecuniam a Vario Ligure omittendae delationis ceperant,in insulas interdicto igni atque aqua demoti sunt.Et Abudius Ruso functus aedilitate,dum Lentulo Gaetulico,sub quo legioni praefuerat,periculum facessit,quod in Seiani filium generum destinasset,ultro damnatur atque urbe exigitur.Gaetulicus ea tempestate superioris Germaniae legiones curabat mirumque amorem adsecutus erat,effusae clementiae,modicus severitate et proximo quoque exercitui per L.Apronium socerum non ingratus.Unde fama constans ausum mittere ad Caesarem litteras,adfinitatem sibi cum Seiano hau... sponte,sed consilio Tiberii coeptam



377
Ma tuttavia gli accusatori,se ne capitava l'occasione,venivano perseguitati come Servilius e Cornelius famosi per aver rovinato Scaurus,che furono esiliati su delle isole per aver preso soldi da Varius Ligur in cambio del ritiro della denuncia.Inoltre Abudius Ruso ex edile fu condannato e espulso dalla capitale perchè aveva denunciato Lentulus Gaetulicus,sotto il quale era stato ufficiale,perchè aveva scelto come genero il figlio di Seianus.Gaetulicus in quel frangente comandava l'armata della Germania settentrionale ed era molto stimato per la sua grande capacità di perdonare e poca severità e inoltre era ben visto anche dall'esercito vicino grazie al suocero L.Apronius.Quindi si diceva che avesse osato mandare una lettera all'imperatore dove diceva che aveva cercato di diventare parente di Seianus non di propria volontà,ma su raccomandazione di Tiberius.
378
Perinde se quam Tiberium falli potuisse,neque errorem eundem illi sine fraude,aliis exitio habendum.Sibi fidem integram et,si nullis insidiis peteretur,mansuram;successorem non aliter quam indicium mortis accepturum.Firmarent velut foedus,quo princeps ceterarum rerum poteretur,ipse provinciam retineret.Haec,mira quamquam,fidem ex eo trahebant,quod unus omnium Seiani adfinium incolumis multaque gratia mansit,reputante Tiberio publicum sibi odium,extremam aetatem,magisque fama quam vi stare res suas.


378
Quindi se si era potuto sbagliare come Tiberius,non si doveva considerare lo stesso errore senza dolo per Tiberius,e motivo di sentenze mortali in tutti gli altri casi.Per quanto lo riguardava rimaneva fedelissimo e lo sarebbe rimasto in assenza di attacchi,ma avrebbe considerato l'arrivo di un successore un segnale mortale.Loro dovevano come fare un accordo dove l'imperatore governasse tutte le altre terre,a se rimanesse la provincia.Queste notizie,benchè incredibili,trovavano credibilità dal fatto che fosse l'unico parente di Seianus rimasto illeso ed ancora benvoluto da Tiberius ,che malvisto dalla gente,anziano,pensava bene di governare più badando alla popolarità che alla forza.

379
C.Cestio M.Servilio consulibus nobiles Parthi in urbem venere,ignaro rege Artabano.Is metu Germanici fidus Romanis,acquabilis in suos,mox superbiam in nos,saevitiam in populares sumpsit,fretus bellis,quae secunda adversum circumiectas nationes exercuerat,et senectutem Tiberii ut inermem despiciens avidusque Armeniae,cui defuncto rege Artaxia Arsacen liberorum suorum veterrimum imposuit,addita contumelia et missis,qui gazam a Vonone relictam in Syria Ciliciaque reposcerent;simul veteres Persarum ac Macedonum terminos,seque invasurum possessa iaciebat.Sed Parthis mittendi secretos nuntios validissimus auctor fuit Sinnaces,insigni familia ac perinde opibus,et proximus huic Abdus ademptae virilitatis(non despectum id apud barbaros ultroque potentiam habet).Ii adscitis et aliis primoribus,quia neminem gentis Arsacidarum summae rei imponere poterant,interfectis ab Artabano plerisque aut nondum adultis,Phraatis filium Roma poscebant:nomine tantum et auctore opus,..sponte Caesaris ut genus Arsacis ripam apud Euphratis cerneretur.

.


379
Quando furono consoli C.Cestius e M.Servilius arrivarono in città dei nobili Parthi,all'insaputa del re Artabanus.Questo timoroso di Germanicus era stato leale con i Romani e giusto con i suoi,poi divenne superbo verso di noi e crudele colla popolazione,reso audace dalle guerre che aveva condotto con successo contro le popolazioni vicine,divenne sprezzante nei confronti del vecchio e inabile Tiberius e bramoso dell'Armenia dove aveva imposto Arsacen ,il suo figlio maggiore dopo la morte del re Artaxia,ci insultò e inoltre spedì degli uomini a richiedere il tesoro depositato da Vononis in Syria e Cilicia,inoltre chiacchierava a vanvera e avvisava che avrebbe invaso le terre possedute da Cyro e poi da Alexandro,gli antichi confini dei Persiani e dei Macedoni.
Ma l'influentissimo ispiratore della delegazione segreta dalla Parthia fu Sinnaces,di nobile famiglia e ricco possidente e l'eunuco Abdus suo collaboratore(gli stranieri non disprezzano gli eunuchi cui anzi affidano posti di potere).Questi insieme ad altri notabili,poichè non avevano potuto imporre sul trono nessuno della razza degli Arsacidi,uccisi quasi tutti da Artabanus oppure non ancora adulti,chiesero a Roma Phraaten figlio del re Phraates.serviva solamente un nome e un sostenitore per far in modo che con l'autorizzazione di Tiberius la stirpe di Arsacis si presentasse sull'argine dell'Euphrates
380
Cupitum id Tiberio:ornat Phraaten accingitque paternum ad fastigium,destinata retinens,consiliis et astu res externas moliri,arma procul habere.Interea cognitis insidiis Artabanus tardari metu,modo cupidine vindictae inardescere;et barbaris cunctatio servilis,statim exsequi regium videtur.Valuit tamen utilitas,ut Abdum specie amicitiae vocatum ad epulas lento veneno inligaret,Sinnacen dissimulatione ac donis,simul per negotia moraretur.Et Phraates apud Syriam,dum omisso cultu Romano,cui per tot annos insueverat,instituta Parthorum sumit,patriis moribus impar morbo absumptus est.Sed non Tiberius omisit incepta:Tiridaten,sanguinis eiusdem,aemulum Artabano,reciperandaeque Armeniae Hiberum Mithridaten deligit conciliatque fratri Pharasmani,qui gentile imperium obtinebat;et cunctis,quae apud Orientem parabantur,L.Vitellium praefecit.Eo de homine haud sum ignarus sinistram in urbe famam,pleraque foeda memorari;ceterum regendis provinciis prisca virtute egit;unde regressus et formidine C.Caesaris,familiaritate Claudii turpe in servitium mutatus exemplar apud posteros adulatorii dedecoris habetur, cesseruntque prima postremis,et bona iuventae senectus flagitiosa obliteravit


380
Tiberius approvò questo disegno;favorì Phratenis e lo preparò in vista del trono paterno,mantenendo il proposito di agire in politica estera con astuzia diplomatica e senza usare le armi.Frattanto Artabanus venne a sapere della ambasceria e venne frenato dalla paura,ma era assetato di vendetta.per gli stranieri l'indugiare è da schiavi,da re è subito reagire .Tuttavia prevalse la ragion di stato,così Abdus fu invitato ad un amichevole pranzo e reso invalido da un veleno a lento effetto,Sinnaces invece fu irretito con ipocriti doni e con impegni di lavoro.Phraates , dopo aver abbandonato il modo di vivere acquisito a Roma assunse le usanze dei Pharthi,ma non avvezzo ai modi di vivere patrii,morì di malattia vicino alla Syria.Ma Tiberius non interruppe i preparativi;scelse Tiridates come antagonista di Artabanus,consanguineo ,e per recuperare l'Armenia l'hiberus Mithridates e lo fece rappacificare col fratello Pharasmanis,che era il capo degli Hiberi.Inoltre pose a capo delle operazioni in Asia orientale L.VitelliusA proposito di questo uomo mi rendo conto della sua cattiva fama a Roma e che si ricordano svariate sue malefatte,ma resse i possedimenti con l'antica virtù;dopo essere ritornato si traformò in un abietto servo per timore di C.Caesar Caligula,poi per l'intimità con Claudius e divenne per i posteri l'esempio del leccapiedi,le prime buone azioni vennero soppiantate dalle ultime e la turpe vecchiaia fece dimenticare le buone prove della giovinezza.
381
At ex regulis prior Mithridates Pharasmanen perpulit dolo et vi conatus suos iuvare,repertique corruptores ministros Arsacis multo auro ad scelus cogunt;simul Hiberi magnis copiis Armeniam inrumpunt et urbe Artaxata potiuntur.Quae postquam Artabano cognita,filium Oroden ultorem parat;dat Parthorum ...copias,mittit qui auxilia mercede facerent.Contra Pharasmanes adiungere Albanos,accire Sarmatas,quorum sceptuchi utrimquedonis acceptis more gentico diversa induere.Sed Hiberi locorum potentes Caspia via Sarmatam in Armenios raptim eff...unt.At qui parthis adventabantfacile arcebantur,cum alios incessus hostis clausisset,unum reliquum,mare interet extremos Albanorum montes,aestas impediret,quia flatibus etesiarum implentur vada;hibernus auster revolvit fluctus pilsoque introrsus freto brevis litorum nudabantur


381
Ma tra i re per primo Mitthridates , coll'astuzia e colla forza,spinse Pharasmanes ad favorire i suoi progetti, e inoltre si trovarono i mediatori con i quali spingere i prezzolati servi di Arsacis a ucciderlo;intanto gli Hiberi con grandi forze invasero l'Armenia e s'impadronirono della città di Artaxata.Quando Artabanus ne fu informato spedì il figlio Orodes a vendicarsi e gli diede contingenti di Parthi e truppe mercenarie.Pharasmanes di contro si unì agli Albani,chiamò a sè i Sarmates,i cui notabili secondo l'uso nazionale presero i doni da entrambe le parti parteggiando per l'uno o l'altro.Ma gli Hiberi conoscitori dei posti, fecero entrare per la via Caspia velocemente i Sarmata nel territorio armeno.Invece quei Sarmata che parteggiavano per i Parthi,subito furono bloccati,infatti il nemico aveva chiuso gli altri valichi e uno solo rimaneva,tra il mare e le ultime montagne degli Albani,ma fu reso impraticabile dai venti estivi etesii che provocarono l' allagamento della parte costiera;invece d'inverno l'austro cambia il corso della corrente e spinge il mare indietro e lascia percorribile la spiaggia.
382
Interim Oroden sociorum inopem auctus auxilio Pharasmanes vocare ad pugnam et detrectantem incessere:adequitare castris,infensare pabula;ac saepe...modum obsidii stationibus cingebat,donec Parthi contumeliarum insolentes circumsisterent regem,poscerent proelium,atque illis sola in equite vis:Pharasmanes et pedite valebat.Nam Hiberi Alnanique saltuosos locos insolentes duritiae patientiaeque magis insuevere;feruntque se Thessalis ortos,qua tempestate Iaso post avectam medeam genitosque ex ea liberos inanem mox regiam Ae..tae vacuosque Colchos repetivit;multaque de nomine eius et oraclum Phrixi celebrant;nec quisquam ariete sacrificaverit,credito vexisse Phrixum,sive id animal seu navis insigne fuit.Ceterum derecta utrimque acie Parthus imperium Orientis,claritudinem Arsacidarum contraque ignobilem Hiberum mercenario milite disserebat;Pharasmanes integros semet a pharthico dominatu,quanto maiora peterent,plus decoris victores aut,se terga darent,flagitii atque periculi laturos;simul horridam suorum aciem,picta auro medorum agmina,hinc viros,inde praedam ostendere

382
Intanto Pharasmanes rinforzato dagli alleati,sfidò alla battaglia il recalcitrante Oroden ancora privo di aiuti,e lo incalzò,si fece sotto agli accampamenti colla cavalleria,danneggiò i pascoli,spesso circondò i posti di guardia quasi un assedio,in modo chè i Parthi non abituati ad essere oltraggiati,circondassero il re e chiedessero di reagire,ma loro erano forti solamente nella cavalleria mentre Pharasmanes aveva anche una forte fanteria.Infatti gli Hiberi e gli Albani abitando zone boscose avevano più resistenza fisica e dicono di discendere dai Tessali dai tempi in cui Iaso riandò nella reggia di Ae.ta tra i Colchi privi del re,dopo aver trascinato via Medea e aver avuto dei figli da lei;loro celebrano molto Iaso e l'oracolo di Phrixus;nessuno può sacrificare un ariete perchè credono abbia trasportato Phrixus,(fosse quello un animale o fosse l'insegna della nave ).Comunque il re dei Parthi dopo che gli eserciti si schierarono di fronte,così parlò :siamo i sovrani dell'Oriente,noi Arsacides siamo famosi e rispettati e di fronte abbiamo gli Hiberi rozzi uomini ,aiutati da mercenari;invece Pharasmanes ricordò ai suoi che loro non erano schiavi dei Parthi,che quanto più si fossero prodigati in battaglia,più onore avrebbero avuto da vincitori,mentre se fossero invece scappati avrebbero meritato molto disonore e molta infamia ,in più notando che il suo esercito era brutto a vedersi,mentre rifulgeva d'oro quello dei Medi,aggiunse che da questa parte c'erano gli uomini,di là le prede.
383
Enimvero apud Sarmatas non una vox ducis;se quisque stimulant,ne pugnam per sagittas sinerent;impetu et comminus praeveniendum.variae hinc bellantium species,cum Parthussequi vel fugere pari arte suetus distraheret turmas,spatium ictibus quaereret,Sarmata omisso arcu,quo brevius valent,contis gladiisque ruerent;modo equestris proelii more frontis et tergi vices,aliquando ut conserta acies corporibus et pulsu armorum pellerent pellerentur.Iamque et Albani Hiberique prensare detrudere,ancipitem pugnam hostibus facere,quos super eques et propioribus vulneribus pedites adflictabant.Inter quaePharasmanes Orodesque,dum strenuis adsunt aut dubitantibus subveniunt,conspicui eoque gnari,clamore telis equis concurrunt,instantius Pharasmanes,nam vulus per galeam adegit.Nec iterare valuit,praelatus equo et fortissimis satellitum protegentibus saucium.Fama tamen occisi falsocredita exterruit Parthos,victoriamque concessere.

383
Veramente tra i Sarmata non ci fu la sola voce del comandante,ma ognuno dei soldati vicendevolmente si raccomandava di evitare un combattimento con gli archi, di prevenirlo con un assalto furioso.Da qui diversi modi di combattere,i Parthi avvezzi a fuggire o a inseguire con pari capacità,allargarono gli squadroni,cercarono spazi per colpire,invece i Sarmata lasciati gli archi ,nei quali alla lunga erano perdenti,con lance e spade si lanciarono di corsa;ora come nella battaglia equestre attacchi e fughe e appena gli schieramenti si mischiarono si creò un turbinio di corpi e armi e ora si respingeva ora si veniva respinto.Subito gli Albani e gli Hiberi afferrarono,buttarono giù i nemici creandogli un doppio pericolo che i cavalieri li colpivano dall'alto e i fanti più pericolosamente da vicino.Intanto Pharasmanes e Orodes mentre erano in mezzo ai più coraggiosi e andavano in aiuto ai pericolanti,in vista e perciò riconosciuti,con grida si scontrarono con i cavalli e colle armi,Pharasmanes fu più incisivo,infatti con una botta gli trapassò elmo.Ma non potè ripetere il colpo,perchè portato avanti dal cavallo e perchè il ferito fu soccorso dalle guardie del corpo più forti.Tuttavia la voce falsa che Oroden fosse morto spaventò i Parthi che persero lo scontro.

384
Mox Artabanus tota mole regni ultum iit.Peritia locorum ab Hiberis melius pugnatum;nec ideo abscedebat,ni contractis legionibus Vitellius et subsidito rumore,tamquam Mesopotamiam invasurus,metum Romani belli fecisset.Tum omissa Armenia versaeque Artabani res,inliciente Vitellio desererent regem saevum in pace et adversis proeliorum exitiosum.Igitur Sinnaces,quem antea infensum memoravi,patrem Abdagaesen aliosque occultos consilii et tunc continuis cladibus promptiores ad defectionem trahit,adfluentibus paulatim qui metu magis quam benevolentia subiecti repertis auctoribus sustulerant animum.nec iam aliud Artabano reliquum quam si qui externorum corpori custodes aderant,suis quisque sedibus extorres,quis neque boni intellectus neque mali cura,sed mercede aluntur ministri sceleribus.His adsumptis in longinqua et contermina Scythiae fugam maturavit,spe auxilii,quia Hyrcanis Carmaniisque per adfinitatem innexus erat:atque interim posse Parthos absentium aequos,praesentibus mobiles,ad paenitentiam mutari.


384
Subito Artabanus si mosse per vendicarsi con tutta la forza del regno:solo la migliore conoscenza dei luoghi permise agli Hiberi di vincere,nè si sarebbe fermato se non avesse avuto paura dell'intervento romano,infatti Vitellius aveva riunite le legioni e aveva fatta diffondere la notizia che avrebbe invaso la Mesopotamia.Allora la perdita dell'Armenia e le mutate sorti di Artabanus favorirono l'azione sobillatoria di Vitellius contro un il re crudele in pace e pernicioso in guerra.Quindi Sinnaces,che ricordai prima come oppositore,convinse a rivoltarsi il padre Abdagaeses e altri occulti cospiratori resi più decisi dai continui disastri,inoltre a poco a poco una volta trovati i leaders politici,le persone obbedienti per paura più che per favore trovarono il coraggio di sostenere l'opposizione.Rimasero fedeli ad Artabanus solamente le sue guardie del corpo,stranieri esuli dai propri paesi,gente cattiva e senza cuore,malviventi prezzolati. Artabanus con la sola compagnia di questi fuggì in zone lontane e confinanti colla Scythia,sperando negli aiuti degli Hicarni e Carmanii a cui era imparentato:e intanto i Parthi giusti verso gli assenti ,capricciosi con i presenti governanti,forse avrebbero potuto ripensarci

385
At Vitellius profugo Artabano et flexis ad novum regem popularium animis,hortatus Tiridaten parata capessere,robur legionum sociorumque ripam ad Euphratis ducit.Sacrificantibus,cum hic more Romano suevetaurilia daret,ille equum placando amni adornasset,nuntiavere accolae Euphraten nulla imbrium vi sponte et immensum attolli,simul albentibus spumis in modum diadematis sinuare orbes,auspicium prosperi transgressus.Quidam callidius interpretabantur,initia conatus secunda neque diuturna,quia eorum,quae terra caelove portenderentur,certior fides,fluminum instabilis natura simul ostenderet om..na raperetque.Sed ponte navibus effecto tramissoque exercitu primus Ornospades multis equitum milibus in castra venit,exul quondam etTiberio,cum Delmaticum bellum conficeret,haud inglorius auxiliatoreoque civitate Romana donatus,mox repetita amicitia regis multo apud cum honore,praefectus campis,qui Euphrate et Tigri inclutis amnibus circumflui Mesopotamiae nomen acceperunt.Neque multo post Sinnaces augetcopias,et columen partium Abdagaeses ga zam et paratus regios adicit.Vitellius ostentasse Romana arma satis ratus monet Tiridaten primoresque,hunc,Phratis avi et altoris Caesaris quae....utrubique pulchra memineris,illos obsequium in regem,reverentiam in nos,decus quisque suum et fidem retinerent.Exim cum legionibus in Syriam remeavit.


385
Ma Vitellius,fuggito Artabanus e dopo che le aspettative popolari si erano rivolte su un nuovo regnante, sollecitò Triditates a sfruttare l'occasione quindi condusse sulla riva dell'Euphratis il nerbo delle legioni e delle truppe alleate .Mentre facevano i sacrifici propiziatori ,(lui sacrificando vari animali secondo l'uso romano,Tiridaten un cavallo adornato all'uso per ingraziarsi il fiume),gli abitanti vennero a dire che l'Euphrates senza nessuna pioggia e spontaneamente era in piena e che la corrente formava cerchi di spuma bianca simili a diademi,segni di una buona traversata .Qualcuno più acutamente interpretò, che all'inizio tutto sarebbe andato bene ma non a lungo,poichè la sicurezza è negli eventi celesti e terrestri,mentre la instabilità dei fiumi crea e insieme leva attendibilità ai presagi.Ma fece fare un ponte di navi e dopo che l'esercito ebbe attraversato il primo ad arrivare all'accampamento nostro fu Ornospades con molte migliaia di soldati,(lui era stato una volta esule e buon alleato nella campagna conclusiva che Tiberius fece contro i Dalmatici,e per questo aveva ottenuto la cittadinanza Romana,poi era ridiventato amico del re e con molto onore era stato trattato e nominato governatore dei terreni che sono circondati dai famosi fiumi Euphrates e Tigres).Nè molto dopo Sinnaces venne apportando nuove truppe e inoltre venne Abdagaeses ,l'elemento più di spicco, portando con sè il tesoro reale e le insegne regali.Vitellius pensando che bastasse mostrare la potenza Romana e basta ,diede alcune raccomandazioni a Tiridates e ai notabili,insomma Tiridates si ricordasse del nonno Phrates e del tutor Caesar e di tutte le cose belle da entrambe le parti,loro i nobili invece mantenessero l'obbedienza al re,il rispetto per noi,ciascuno il proprio onore e la parola data.Dopo Vitellius con le legioni ritornò in Syria.

386
Quae duabus aestatibus gesta coniunxi,quo requiesceret animus a domesticis malis.Non enim Tiberium,quamquam triennio post caedem Seiani,quae ceteros mollire solent,tempus preces satias mitigabant,quin incerta vel abolita pro gravissimis et recentibus puniret.Eo metu Fulcinius Trio,ingruentes accusatores hau.. perpessus,upremis tabulis multa et atrocia in Macronem ac praecipuos libertorum Caesaris composuit,ipsi fluxam senio mentem et continuo abscessu velut exilium obiectando.Quae ab heredibus occultata recitari Tiberius iussit,patientiam libertatis alienae ostentans et contemptor suae infamiae,an scelerum Seiani diu nescius mox quoquo modo dicta vulgari malebat veritatisque,cui adulatio officit,per probra saltem gnarus fieri.Isdem diebus Granius marcianus senator a C.Graccho maiestatis postulatus vim vitae suae attulit,Tariusque Gratianus praetura functus lege eadem extremum ad supplicium damnatus.

386
Io unì insieme queste vicende di due anni per riposare la mente dalle disgrazie interne.Infatti il tempo le preghiere la sazietà che generalmente acquietano tutti gli altri,non mitigarono invece Tiberius dal punire reati incerti o dimenticati come se fossero gravissimi e recenti,e dire che erano passati tre anni dalla esecuzione di Seianus.In questo clima di paura Fulcinius Trio non tollerando le minacce degli accusatori lasciò scritte nel testamento molte amare riflessioni contro Macro e i più stretti servitori dell'imperatore,accusando lo stesso Tiberius di decadimento mentale dovuta all'età e all'isolamento perdurante quasi un esilio.Queste considerazioni furono censurate dagli eredi,ma Tiberius diede ordine che fossero rese pubbliche,ostentando indulgenza per la libertà altrui e menefreghismo ,oppure rimasto a lungo all'oscuro dei comportamenti delittuosi di Seianus ora in ogni modo preferì divulgare il testamento e venire a conoscenza almeno con gli insulti della verità ,che l'adulazione invece nasconde.Negli stessi giorni il senatore Granius Marcianus accusato di vilipendio da C.Graccus si tolse la vita e Tatius Gratianus ex pretore colla stessa imputazione fu condannato a morte

387
Nec dispares Trebelleni Rufi et Sextii Paconiani exitus;nam trebellenus sua manu cecidit,Paconianus in carcere ob carmina illic in principem factitata strangulatus est.HaecTiberius non mari,ut olim, divisus neque per longinquos nuntios accipiebat,sed urbem iuxta,eodem ut die vel noctis interiectu litteris consulum rescriberet,quasi aspiciens undantem per domos sanguinem aut manus carnificum.Fine anni Poppaeus Sabinus concessit vita,modicus originis,principum amicitia consulatum ac triumphale decus adeptus maximisque provinciis per quattuor et viginti annos impositus,nullam ob eximiam artem,sed quod par negotiis neque supra erat
.


387
Nè diversa la sorte di Trebellenius Rufus e Sextius Paconianus;infatti Trebellenus si suicidò,Paconianus fu strangolato in carcere per aver lì composto versi contro l'imperatore.Tiberius fu informato di ciò non separato dal mare o da messaggi da lontano,come una volta,ma vicino alla capitale per poter rispondere alle lettere dei consoli lo stesso giorno o dopo la notte,come se volesse osservare le abitazioni inondate di sangue o le mosse dei boia.A fine anno Poppaeus Sabinus morì,di modesta nascita,amico degli imperatori raggiunse il consolato e conseguì le insegne trionfali ,governò per ventiquattro anni i più importanti territori conquistati,non perchè avesse straordinarie capacità ma poichè governava senza strafare.
388
Quintus Plautius Sex Papinius consules sequuntur.Eo anno neque quod L.Aruseius ....morte adfecti forent,adsuetudine malorum ut atrox advertebatur,sed exterruit quod Vibullius Agrippa eques Romanus,cum perorassent accusatores,in ipsa curia depromptum sinu venenum hausit,prolapsusque ac moribundus festinatis lictorum manibusin carverem raptus est faucesque iam exanimis laqueo vexatae.Ne Tigranes quidem Armenia quondam potitus ac tunc reus nomine regio supplicia civium effugit.At C.Galba consularis et duo Blaesi voluntario exitu cecidere;Galba tristibus Cesaris litteris provinciam sortiri prohibitus;Blaesis sacerdotia,integra eorum domo destinata,convulsa distulerat,tunc ut vacua contulit in alios,quod signum mortis intellexere et exsecuti sunt.Et Aemilia Lepida quam iuveni Druso nuptam rettuli,crebris criminibus maritum insectata,quamquam intestabilis,tamen impunita agebat,dum superfuit pater Lepidus;post a delatoribus corripitur ob servum adulterum;nec dubitabatur de flagitio.Ergo omissa defensione finem vitae sibi posuit.



388
I consoli Quintus Plautius e Sex Papinius vennero dopo.In quell'anno neanche la condanna a morte di L.Aruseius.......provocò sgomento ormai la gente era assuefatta alla crudeltà,ma fu agghiacciante il caso di Vibullius Agrippa un borghese romano,mentre gli accusatori avevano finito la requisitoria ,lui nella stessa aula del senato estrasse dal petto un veleno e lo ingoiò e caduto al suolo e moribondo in fretta fu portato in carcere dai corazzieri e venne strangolato ormai morto.Neanche Tigranes,padrone una volta dell'Armenia e allora imputato,sfuggì alla violenta fine dei comuni mortali, pur essendo un monarca.Ma C.Galba ex console e due della famiglia Blaesius si uccisero volontariamente.Galba fu aspramente censurato in una lettera da Tiberius ed escluso dal sorteggio per governare una provincia;invece le cariche sacerdotali destinate alla famiglia Blaesius quando era ancora senza macchie, furono procrastinate per indegnità,inoltre come se i titoli fossero vacanti l'assegnò ad altri e ciò i due Blaesii intesero come un indizio di condanna e si uccisero.E Aemilia Lepida, che ricordai sposata al giovane Drusus,fu una moglie che assillò il marito con frequenti accuse e per quanto detestabile tuttavia godette di impunità finchè il padre Lepidus visse;poi fu denunciata dalle spie di amare uno schiavo e non ci furono dubbi sullo scandalo.Perciò senza difendersi si suicidò.
389
Per idem tempus Cietarum natio Cappadoci Archelao subiecta,quia nostrum in modum deferre census,pati tributa adigebatur,in iuga Tauri montis abscessit locorumque ingenio sese contra imbelles regis copias tutabatur,donec M.Trebellius legatus,a Vitellio praeside Syriae cum quattuor milibus legionariorum et delectis auxiliis missus,duos colles,quos barbari insederant(minori Cadra,alteri Davara nomen est),operibus circumdedit et erumpere ausos ferro,ceteros siti ad deditionem coegit.At Tiridates volentibus Parthis Nicephorium et Anthemusiada ceterasque urbes,quae Macedonibus sitae Graeca vocabula usurpant,Halumque et Artemitam Graeca vocabula usurpant,Halumque et Artemitam Parthica oppida recepit,certantibus gaudio qui Artabanum Scythas inter eductum ob saevitiam exsecrati come Tiridatis ingenium Romanas per artes sperabant.

389
Negli stessi anni la tribù dei Cietae soggetta al cappadoge Archelaus,poichè fu forzata a divenire nostra contribuente e a pagare le tasse scappò sulla catena dei monti Tauri e lì sfruttando la conoscenza dei posti si difese dalle incapaci forze armate reali,finchè il generale M.Trebellius,mandato dal governatore della Syria Vitellius con quattromila legionari e con truppe scelte alleate,circondò di palizzate i due colli(chiamati il più piccolo Cadra e l'altro Davara) su cui gli stranieri si erano raggruppati e uccise quelli che audaci cercarono la lotta e rese prigionieri per sete gli altri.ma Tiridates col favore dei Parthi s'impossessò di Nicephorium e Anthemusiada e delle altre città che costruite dai Macedoni mantengono il nome greco e delle città partiche Halum e Artemita ,e ci furono manifestazioni di gioia da parte di quelli che avevano maledetto la crudeltà di Artabanus educato in Scytiae e speravano nel carattere mite diTiridates plasmato dalla diplomazia Romana.

390
Plurimum adulationis Seleucenses induere,civitas potens,saepta muris neque in barbarum corrupta ,sed conditoris Seleuci retinens.Trecenti opibus aut sapientia delecti ut senatus,sua populo vis.Et quotiens concordes agunt,spernitur Parthus;ubi dissensere,dum sibi quisque contra aemulos subsidium vocant,accitus in partem adversum omnes valescit.Id nuper acciderat Artabano regnante,qui plebem primoribus tradidit ex suo usu;nam populi imperium iuxta libertatem,paucorum dominatio regiae libidini propior est.Tum adventatem Tiridaten extollunt veterum regum honoribus et quos recens aetas largius invenit;simul probra in Artabanum fundebant,materna origine Arsaciden,cetera degenerem .Tiridates rem Seleucensem populo permittit.Mox consultans,quonam die sollemnia regni capesseret,litteras Phraatis et Hieronis,qui validissimas praefecturas obtinebant,accipit,brevem moram precantium.Placitumque opperiri viros praepollentes,atque interim Ctesiphon sedes imperii petita.Sed ubi diem ex die prolatabant,multis coram et adprobantibus Surena patrio more Tirida..n insigno regio evinxit.
 

390
I Seleucenses scelsero una strategia di estrema adulazione,la città era potente,cinta da mura nè contaminata dagli stranieri ,integra dai tempi del fondatore Seleucus.Il senato era composto da trecento elementi scelti per ricchezza e saggezza,il popolo aveva potere.Ogniqualvolta agirono in concordia ,riusciron a respingere i Parthi,quando invece una parte chiamò un aiuto i Parthi contro l'altra,allora i Parthi dominarono su entrambe le parti.Ciò era accaduto poco prima sotto il governo di Artabanus che per suo vantaggio diede il potere alla nobiltà;infatti il governo popolare è democratico,l'oligarchia rassomiglia all'arbitrio monarchico.Allora trattarono all'arrivo Tiridaten con gli onori degli antichi re e con le piu moderne teatrali cerimonie ;nello stesso tempo sparlarono di Artabanus che era un Arsacides per madre,ma bastardo per tutto il resto.Tiridates affidò il governo di Seleucenses al popolo.Poi mentre si consultava sul giorno dell'inconorazione ,ricevette una lettera da parte di Phraates e Hierones,che comandavano importantissime regioni,dove si implorava una pausa di riflessione.Decise di accettare la richiesta degli influentissimi uomini e intanto si recò a Ctesiphos sede del governo.Ma poichè i due procrastinavano la data e molti apertamente insistevano per l'elezione,Surena secondo l'uso nazionale,incoronò Tiridates .
391
Ac si statim interiora ceterasque nationes petivisset,oppressa cunctantium dubitatio et omnes in unum cedebant:adsidendo castellum,in quod pecuniam et paelices Artabanus contulerat,dedit spatium exuendi pacta.Nam Phraates et Hiero et si qui alii delectum capiendo diademati diem haud concelebraverant,pars metu,quidam invidia in Abdagaesen,qui tum aula et novo rege potiebatur,ad Artabanum vertere.Isque in Hyrcanis repertus est,inluvie obsitus et alimenta arcu expediens.Ac primo tamquam dolus pararetur territus,ubi data fides reddendae dominationi venisse,adlevatur animum et quae repentina mutatio exquirit.Tum Hiero pueritiam Tiridatis increpat,neque penes Arsaciden imperium,sed inane nomen apud imbellem externa mollitia,vim in Abdagaesis domo.


391
E se subito fosse penetrato nelle regioni interne e in tutte le altre ,Tiridates avrebbe messo a tacere i dubbiosi e tutti lo avrebbero accettato,invece diede modo agli oppositori di tradire gli accordi ,perdendo tempo nell'assediare la fortezza dove Artabanus aveva mandato le amanti e il tesoro reale.Infatti Phraates e Hiero e gli altri che non avevano partecipato alla cerimonia dell'inconorazione,si recarono da Artabanus,sia per paura che per malevolenza verso Abdagaeses che allora predominava tra i cortigiani del nuovo monarca.Artabanus fu rintracciato nell'Hyrcanes,ridotto come un barbone, si nutriva di sola cacciagione.Dapprima Artabanus fu terrorizzato pensando a un tranello ,poi quando seppe che erano venuti per rimetterlo sul trono,si tranquillizzò e chiese il motivo del repentino ripensamento.Allora Hiero si lamentò della giovane età di Tiridates,e inoltre affermò che la potenza era nella casata di Abdagaeses,non nelle mani degli Arsacides,una stirpe sputtanata dal pauroso Tiridates ,viziato da abitudini straniere.
392
Sensit vetus regnandi falsos in amore odia non fingunt,nec ultra moratus quam dum Scytharum auxilia conciret,pergit properus et praeveniens inimicorum astus,amicorum paenitentiam;neque exuerat paedorem,ut vulgum miseratione adverteret.Non fraus,non preces,nihil omissum,quo ambiguos inliceret,prompti firmarentur.Iamque multa manu propinqua Seleuciae adventabat,cum Tiridates simul fama atque ipso Artabano perculsus distrahi consiliis,iret contra an bellum cunctatione tractaret.Quibus proelium et festinati casus placebant,disiectos et longinquitate itineris fessos ne animo quidem satis ad obsequium coaluisse disserunt,proditores nuper hostesque eius,quem rursum foveant.Verum Abdagaeses regriedendum in Mesopotamiam censebat,ut amne obiecto,Armeniis interim Elymaeisque et ceteris a tergo excitis,aucti copiis socialibus et quas dux Romanus misisset,fortunamtemptarent.Ea sententia valuit,quia plurima auctoritas penes Abdagaesan et Tiridates ignavus ad pericula erat.Sed fugae specie discessum,ac principio a gente Arabum facto ceteri domos abeunt vel in castra Artabani,donec Tiridates cum paucis in Syriam revectus pudore proditionis omnes exsolvit



392
Artabanus navigato leader capì che loro erano falsi nelle espressioni di amicizia ma veritieri in quelle di odio.Appena arrivati i rinforzi Scythi,si affrettò ad agire per prendere di sorpresa i nemici ed evitare ripensamenti da parte degli amici e per attirare la pietà popolare mantenne il disadorno aspetto.Non tralasciò nulla,inganni,preghiere pur di convincere gli incerti,rincuorare i suoi.Già con molte forze si avvicinava a Seleucia,che Tiridates spaventato dalle notizie e dallo stesso Artabanus,si trovò indeciso se prepararsi allo scontro o rimandarlo.Coloro che preferivano la guerra lampo affermavano che i nemici erano divisi ,stanchi dalle lunghe marce e non ancora abbastanza disciplinati,traditori e nemici poco prima di quello che adesso sostenevano.Ma Abdagaeses suggerì di ritornare in Mesopotamia e tentare la sorte(aiutati dall'ostacolo del fiume,fatti venire i contingenti Armenii e Elymaei e dei restanti alleati alle spalle,accresciuti dalle forze armate amiche e dai reparti che il generale di Roma avesse mandato).Questo ragionamento prevalse poichè Abdagaeses era influentissimo e Tiridates scappava di fronte al pericolo.Ma la ritirata strategica sembrò una fuga,e iniziarono gli Arabi e poi tutti gli altri si diressero in patria o negli accampamenti di Artabanus finchè Tiridates si ritirò in Syria con pochi ed evitò a tutti il disonore del tradimento
393
Idem annus gravi igne urbem adfecit,deusta parte circi,quae Aventino contigua,ipsoque Aventino,quod damnum Caesar ad gloriam vertit exsolutis domuum et et insularum pretiis.Miles sestertium in munificentia ea conlocatum,tanto acceptius in vulgum,quanto modicus privatis aedificationibus ne publice quidem nisi duo opera struxit,templum Augusto et scaenam Pompeiani theatri,eaque perfecta,contemptu ambitionis an per senectutem,hau...dedicavit.Sed aestimando cuiusque detrimento quattuor progeneri Caesaris,Cn Domitius,Cassius longinus,M.Vinicius,Rubellius Blandus,delecti,additusque nominatione consulum P.Petronius.Et pro ingenio cuius...quaesiti decretique in principem honores;quos omiserit receperitve,in incerto fuit ob propinquum vitae finem.Neque enim multo post supremi Tiberio consules,Cn Acerronius C.Pontius,magistratum occepere,nimia iam potentia Macronis,qui gratiam C.Caesaris numquam sibi neglectam acrius in dies fovebat impuleratque post mortem Claudiae,quam nuptam ei rettuli,uxorem suam Enniam imitando amorem iuvenem inlicere pactoque matrimonii vincire,nihil abnuentem,dum dominationis apisceretur;nam,etsi commotus ingenio,simulationum tamen falsa in sinu avi perdidicerat.


393
Nello stesso anno un vasto incendio colpì la città,bruciò la parte del circo adiacente all'Aventinus e lo stesso Aventinus,il Caesar sfruttò questa disgrazia a sua gloria rifondendo i danni causati alle case e ai palazzi.Stanziò 100 milioni di sesterzi per l'occasione,iniziativa tanto più popolare in quanto era stato in precedenza parsimonioso nel far edificare dimore per sè e pubbliche strutture,infatti fece costruire solamente il santuario ad Augustus e il palcoscenico del teatro di Pompeus senza neanche dedicarli una volta terminati o per disinteresse di popolarità o per stanchezza senile.Furono scelti per determinare l'entità dei danni quattro progeneri di Tiberius ossia Cn.Domitius,Cassius Longinus,M.Vinicius,Rubellius Blandus e fu aggiunto P.Petronius nominato dai consoli.A piacimento di questi furono chiesti e attribuiti elogi pubblici all'imperatore che lui se trascuro o accettò, non si sa per l'imminenza della sua morte.Nè molto tempo dopo infatti gli ultimi consoli della reggenza di Tiberius ossia Cn.Acerronius e C.Pontius entrarono in carica,quando ormai dominatore della scena politica era Macro,che operò continuamente per ingraziarsi Caligola,sempre ben disposto verso lui,, e Macro inoltre aveva sollecitato la propria moglie a adescare con un finto innamoramento il giovane,(a cui come ricordai, era morta la moglie Claudia ),ed a legarlo a sè con la promessa di sposarlo ,e Caligola aspirando all'impero non si era opposto a tali manovre.Infatti sebbene fosse impulsivo,tuttavia stando col nonno ,aveva imparato a saper fingere.

394
Gnarum hoc principi,eoque dubitavit de tradenda re publica,primum inter nepotes;quorum Druso genitus sanguine et caritate propior,sed nondum pubertatem ingressus,Germanici filio robur iuventae,vulgi studia,eaque apud avum odii causa.Etiam de Claudio agitanti,quod is composita aetate,bonarum artium cupiens erat,imminuta mens eius obstitit.Sin extra domum successor quaereretur,ne memoria Augusti,ne nomen Caesarum in ludibria et contumelias verterent,metuebat;quippe illi non perinde curae gratia praesentium quam in posteros ambitio.Mox incertus animi fesso corpore consilium,cui impar erat,fato permisit,iactis tamen vocibus,per quas intellegeretur providus futurorum.namque macroni non abdita ambage occidentem ab eo deseri,orientem spectari exprobravit,et C.Caesari forte orto sermone L.Sullam inridenti omnia Sullae vitia et nullam eiusdem virtutem habiturum praedixit.Simul crebris cum lacrimis minorem ex nepotibus complexus,truci alterius vultu,<occides hunc tu>inquit<et te alius>.sed gravescente valitudine nihil e libidinibus omittebat,in patientia firmitudinem simulans solitusque eludere medicorum artes atque eos,qui pst tricesimum aetatis annum ad internoscenda corpori suo utilia vel noxia alieni consilii indigerent



394
Conscio di ciò il principe era dubbioso su chi dovesse succedergli,in primo luogo pensava ai nipoti,dei quali Drusus suo consanguineo gli era più caro ma non era ancora adulto,invece il figlio di Germanicus aveva l'età giusta ed era popolare ,ma a motivo di ciò era inviso al nonno.Tiberius pensava anche a Claudius che era adulto,di belle maniere ma di ridotta intelligenza.Se poi avesse cercato un pretendente esterno alla famiglia,temeva che la memoria di Augustus,la casata dei Caesar avrebbe potuto esserne svergognata ,in realtà Tiberius teneva più alla considerazione dei posteri che a quella dei contemporanei.Dopo dubbioso,debilitato nel fisico,incapace di fare la scelta, lasciò decidere il destino.Tuttavia se ne uscì con delle frasi dalle quali si capiva la sua lettura del futuro.Infatti rimproverò Macro abbastanza palesamente di aver abbandonato il sole al tramonto,di curare solo il sole nascente,inoltre predisse a Caligola( che per caso stava criticando L.Sulla)che avrebbe avuto tutti i difetti di Sulla ma nessuna delle sue virtù.Contemporaneamente dopo aver abbracciato piangendo il nipote più piccolo,mentre Caligola guardava con torvo sguardo,disse<tu ucciderai questo> e<un altro ucciderà te>.Comunque non smise mai di divertirsi mentre la malattia sempre di più s'aggravava, ma sopportò con forza e continuò ad canzonare i medici e quelli che dopo i trent'anni cercano i consigli altrui per la salute del proprio fisico.
395
Interim Romae futuris etiam post Tiberium caedibus semina iaciebantur.Laelius Balbus Acutiam,P.Vitellii quondam uxorem,maiestatis postulaverat.Qua damnata cum praemium accusatori decerneretur,Iunius Otho tribunus plebei intercessit,unde illis odia,mox Othoni exitium.Dein multorum amoribus famosa Albucilla,cui matrimonium cum Strio Secundo coniurationis indice fuerat,defertur impietatis in principem;conectebantur ut conscii et adulteri eius Cn.Domitius,Vibius Marsus,L.Arruntius.De claritudine Domitii supra memoravi:Marsus quoque vetustis honoribus et inlustris studiid erat.Sed testium interrogationi,tormentis servorum Macronem praesedisse commentarii ad senatum missi ferebant,nullaeque in eos imperatoris litterae suspicionem dabant invalido ac fortasse ignaro ficta pleraque ob inimicitias Macronis notas in Arruntium.


395
Frattanto a Roma si ponevano le basi per le future stragi anche dopo Tiberius.Laelius Balbus aveva accusato di alto tradimento Acutia ex moglie di P.Vitellius.Condannata la donna il pretore Iunius Otho si oppose al pagamento del premio all'accusatore e perciò si odiarono e poi Otho fu eliminato.Poi la famosa Albucilla dai molti amanti,che era stata moglie di Satrius Secundus,spia della congiura di Seianus, fu accusata di irriverenza verso il principe;venivano coinvolti come cospiratori e suoi amanti Cn.Domitius,Vibus Marsus,L.Arruntius.Della fama di Domitius sopra parlai;Marsus era un uomo di antiche onorificenze e un apprezzato studioso.Ma i registri giudiziari mandati al senato riferivano che Macro avesse diretto gli interrogatorii dei testi e le torture dei servi e inoltre il fatto che nessuna lettera dell'imperatore,malato e forse all'oscuro,v'era contro di loro faceva nascere il dubbio che molte accuse fossero false essendo risaputa l'avversione di Macro per Arruntius.

396
Igitur Domitius defensionem meditans,Marsus tamquam inediam destinavisset,produxere vitam;Arruntius cunctationem et moras suadentibus amicis non eadem omnibus decora respondit,sibi satis aetatis,neque aliud paenitendum quam quod inter ludibria et pericula anxiam senectam toleravisset,diu Seiano,nunc Macroni,semper alicui potentium invisus,non culpa,sed ut flagitiorum impatiens.Sane paucos ad suprema principis dies posse vitari;quem ad modum evasurum imminentis iuventam?An,cum Tiberius post tantam rerum experientiam vi dominationis convulsus et mutatus sit,C:Caesarem vix finita pueritia,ignarum omnium aut pessimis innutritum,meliora capessiturum Macrone duce,qui ut deterior ad opprimendum Seianum delectus plura per scelera rem publicam conflictavisset?prospectare iam se acrius servitium eoque fugere simul acta et instantia.haec vatis in modum dictitans venas resolvit.Documento sequentia erunt bene arruntium morte usum.Albucilla inrito ictu ab semet vulnerata iussu senatu in carcerem fertur.Stuprorum eius ministri,carsidius sacerdos praetorius ut in insulam deporta..tur,Pontius Fregellanus amitteret ordinem senatorium,et eaedem poenae in Laelium Balbum decernuuntur,id quidem a laetantibus,quia Balbus truci eloquentia habebatur,promptus adversum insontes.



396
Quindi Domitius impegnandosi a preparare la difesa,Marsus quasi facendo lo sciopero della fame ,salvarono la loro vita.Arruntius mentre gli amici gli consigliavano di pazientare e indugiare rispose che non tutti avevano lo stesso senso dell'onore,lui era avanti coll'età e nient'altro lo angustiava che avere vissuto un'ansiosa vecchiaia tra oltraggi e pericoli,era stato sempre malvisto da qualche potente,a lungo da Seianus ,ora da Macro,non per qualche colpa,ma perchè non sopportava la prepotenza.Se pure poteva schivare gli ultimi giorni dell'imperatore,in qual modo avrebbe evitato il giovane principe in arrivo?Se Tiberius pur politico di lungo corso,era stato stravolto e cambiato dal potere assoluto,Caligola appena adulto inesperto della vita o educato malissimo,sarebbe stato migliore governante sotto la guida di Macro,che in quanto peggiore di Seianus era stato scelto per eliminarlo e che con i delitti aveva sconvolto lo stato?Già prevedeva per sè una durissima schiavitù e perciò preferiva scappare dal passato e dall'incombente presente.Pronunciando queste frasi come fosse un oroscopo,si tagliò le vene.Le vicende seguenti sono un documento di come Arrunzius fece bene a morire.Albucilla si ferì volontariamente non in modo mortale e fu incarcerata per decreto del senato.I servitori della sua viziosa vita furono puniti :colla deportazione su un'isola Carsidius Sacerdos ex pretore,invece Pontius Fregellanus colla cancellazione dall'ordine senatorio ed subì entrambe le pene Laelius Balbus,riguardo al quale ci furono dei soddisfatti,in quanto le sue arringhe trasudavano di vendetta e si accaniva contro le persone innocenti
397
Isdem diebus Sex.Papinius consulari familia repentinum et informem exitium delegit,iacto in praeceps corpore.Causa ad matrem referebatur,quae pridem repudiata adsentationibus atque luxu perpulisset iuvenem ad ea,quorum effugium non nisi morte inveniret.Igitur accusata in senatu,quamquam genua patri..s advolveretur luctumque communem et magis imbecillum tali super casu feminarum animum aliaque in eundem dolorem maesta et miseranda diu ferret,urbe tamen in decem annos prohibita est,donec minor filiu lubricum iuventae exiret.



397
Negli stessi giorni Sex.Papinius di una famiglia di consoli scelse improvvisamente di fare una fine disgraziata,buttandosi giù.La causa venne addebitata alla madre che dapprima respinta ,era riuscita ad adescare il giovane figlio dandogliele tutte vinte  e col lusso,ed l'unico rimedio per lui in tale situazioni fu la morte.Quindi lei fu accusata in senato e per quanto avesse abbracciato le ginocchia dei senatori e avesse pianto ed avesse mostrato la fragilità femminile in tale caso e le altre manifestazioni di tristezza e di commiserazione in simili momenti dolorosi,tuttavia fu allontanata dalla capitale per dieci anni finchè il figlio minore non superasse la giovinezza,l'età più difficile.
398
iam Tiberium corpus,iam vires,nondum dissimulatio deserebat:idem animi rigor;sermone ac vultu intentus quaesita interdum comitate quamvis manifestam defectionem tegebat.Mutatisque saepius locis tandem apud promunturium Miseni consedit in villa,cui L.Lucullus quondam dominus.Illic cum adpropinquare supremis tali modo compertum.Erat medicus arte insignis,nomine Charicles,non quidem regere valitudines principis solitus,consilii tamen copiam praebere.Is velut propria ad negotia digrediens et per speciem officii manum complexus pulsum venarum attigit,neque fefellit;nam Tiberius,incertum an offensus tantoque magis iram premens,instaurari epulas iubet discumbitque ultra solitum,quasi honori abeuntis amici tribueret.Charicles tamen labi spiritum nec ultra biduum duraturum Macroni firmavit.Inde cuncta conloquiis inter praesentes,nuntiis apud legatos et exercitus festinabantur.XVII kal. Apriles interclusa anima creditus est mortalitatem explevisse;et multo gratantum concursu ad capienda imperii primordia C.Caesar egrediebatur,cum repente adfertur redire Tiberio vocem ac visus vocarique qui recreandae defectioni cibum adferrent.Pavor hinc in omnes,et ceteri passim dispergi,se quisque maestum aut nescium fingere;Caesar in silentium fixus a summa spe novissima exspectabat.Macro intrepidus opprimi senem iniectu multae vestis iubet discedique ab limine.sic Tiberius finivit,octavo et septuagesimo aetatis anno.





398
Ormai Tiberius era debilitato,senza forze,solo la falsità non gli era venuta meno.stessa severità di sempre,attento nel parlare e nello sguardo ,talvolta nascondeva il palese crollo fisico con studiata affabilità.Dopo aver spesso mutata la residenza si stabilì in una villa,di cui una volta era stato padrone Lucullus, nei pressi del promontorio di Misenum.Lì fu svelato che stava per finire in questo modo.C'era un famoso medico chiamato Charicles,non era lui ad aver cura della salute dell'imperatore,tuttavia era prodigo di consigli.Questo ,come se dovesse partire per affari personali, strinse la mano di Tiberius per salutarlo e sentì le pulsazioni delle vene ma Tiberius se ne accorse:comunque ( non si sa se offeso e reprimendo ancor di più la rabbia) , comandò di imbandire di nuovo la tavola e si attardò oltre il solito quasi  omaggiasse l'amico che partiva.Charicles tuttavia confermò a Macro che la vita di Tiberius era agli sgoccioli e che non sarebbe campato più di due giorni.Quindi si affrettarono le consultazioni tra i presenti e si spedirono in fretta lettere ai generali e alle armate.Il 16 Marzo si credette che non respirasse più e fosse morto. C.Caesar( Caligula) uscì nuovo imperatore di fronte alla popolazione festante,ma improvvisa si diffuse la notizia che a Tiberius era ritornata la voce,aveva riaperto gli occhi e aveva chiesto del cibo per sostentarsi.Tutti quindi tremarono di paura e molti si dispersero fingendo tristezza o ignoranza,Caligula immobilizzato in silenzio dalla grande speranza era passato all'attesa della condanna a morte.Macro senza paura ordinò di soffocare il vecchio sotto una coltre di vestiti e di uscire dalla stanza.
Così Tiberius finì di vivere a settantotto anni di vita

399
Pater ei Nero et utrimque origo gentis Claudiae,quamquam mater inliviam et mox Iuliam familiam adoptionibus transierit.Casus prima ab infantia ancipites;nam proscriptum patrem exsul secutus,ubi domum Augusti privignus introiit,multis aemulis conflictatus est,dum Marcellus et Agrippa,mox Gaius Luciusque Caesares viguere;etiam frater eius Drusus prosperiore civium amore erat.Sed maxime in lubrico egit accepta in matrimonium Iulia,im..dicitiam uxoris tolerans aut declinans ,dein Rhodo regressus vacuos principis penates duodecim annis,mox rei Romanae arbitrium tribus ferme et viginti obtinuit.morum quoque tempora illi diversa:egregium vita famaque,quoad privatus vel in imperiis sub Augusto fuit;occultum ac subdolum fingendis virtutibus,donec Germanicus ac Drusus superfuere;idem inter bona malaque mixtus incolumi matre,intestabilis saevitia,sed obtectis libidinibus,dum Seianum dilexit timuitve;postremo in scelera simul ac dedecora prorupit,postquam remoto pudore et metu suo tantum ingenio utebatur.



399
Suo padre fu Nero,entrambi i genitori erano dei Claudii,perquanto la madre fosse stata adottata dalla famiglia Livia e poi dalla famiglia Iulia.Fin dai primi anni Tiberius ebbe un destino ambiguo;infatti seguì come esule il padre quando fu condannato al confino,poi come figliastro entrò nella casa di Augustus, fu contrastato da  molti concorrenti,prima da Marcellus e Agrippa,poi dai Caesari Gaius e Lucius (finchè vissero);anche il fratello Drusus era più amato dai concittadini.Ma il matrimonio con Iulia lo mise in una difficilissima situazione,dovette sopportare la scostumata moglie o chiudere gli occhi,infine ritornato da Rhodus fu vice di Augustus per dodici anni,poi ottenne il governo dell'impero Romano per quasi ventitre anni.Anche la sua moralità cambiò col tempo,la sua vita e la sua fama furono irreprensibili finchè non ebbe incarichi di governo e sotto il comando di Augustus,fu ,fingendos furbo e falso,fingendosi virtuoso, finchè Germanicus e Drusus vissero;sempre lui fu un misto di bontà e cattiveria con la madre viva ,fu indubbiamente crudele  ma seppe nascondere i vizi finchè protesse o temette Seianus;alla fine debordò in delitti e porcherie  e scacciate pudore e paura,sfogò  solamente i suoi impulsi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Torna ai contenuti | Torna al menu