Capitoli 1 - 60 - Annali di Tacito - Traduzione in italiano

Vai ai contenuti

Menu principale:

Capitoli 1 - 60

1
Annales di C.Tacitus
Urbem Romam a principio reges habuere;libertatem et consulatum L.Brutus instituit.Dictaturae ad tempus sumebantur;neque decemviralis potestas ultra biennium neque tribunorum militum consulare ius diu valuit.Non Cinnae,non Sullae longa dominatio;et Pompei Crassique potentia cito in Caesarem,Lepidi atque Antonii arma in Augustum cessere,qui cuncta dicordiis civilibus fessa nomine principis sub imperium accepit.Sed veteris populi Romani prospera vel adversa claris scriptoribus memorata sunt,temporibusque Augusti dicendis non defuere decora ingenia,donec gliscente adulatione deterrerentur:Tiberii Gaique et Claudii ac Neronis res florentibus ipsis ob metum falsae,postquam occiderant recentibus odiis compositae sunt.Inde consilium mihi pauca de Augusto et extrema tradere,mox Tiberii principatum et cetera,sine ira et studio,quorum causas procul habeo.

1
I re tennero Roma all’inizio;L.Brutus stabilì la libertà e il consolato.La dittatura era una istituzione a tempo;né l’incarico decemviralis andò oltre il biennio né
il diritto consolare dei comandanti militari lungamente ebbe vigore.Non duratura la signoria di Cinna,né di Sulla;e il potere di Pompeus e di Crassus rapidamente passò a Caesar e le forze armate di Lepidus e Antonius passarono a Augustus,che col titolo di “primo” assunse il potere supremo , nello sbando generale a causa delle guerre civili.
Ma le vicende positive o negative dell’antico popolo Romanus furono ricordate da illustri scrittori;non mancarono degne intelligenze di storici per i tempi di Augustus,finchè non furono
dissuase dalla galoppante
cortigianeria;
non veritiere ,per timore, finchè vivi, le descrizioni relative a Tiberius
a Gaius , a Claudius e a Nero,dopo che furono morti,vennero composte sotto l’influsso di freschi rancori .
Quindi ho intenzione di raccontare poco di Augustus e gli ultimi anni,poi la signoria di Tiberius e tutte le altre,senza rabbia né simpatia,che non ho motivo di avere .
2
Postquam Bruto et Cassio caesis nulla iam publica arma,Pompeius apud Siciliam oppressus exutoque Lepido interfecto Antonio ne Iulianis quidem partibus nisi Caesar dux reliquus,posito triumviri nomine consulem se ferens et ad tuendam plebem tribunicio iure contentum,ubi militem donis,populum annona,cunctos dulcedine otii pellexit,insurgere paulatim,munia senatus magistratuum legum in se trahere,nullo adversante ,cum ferocissimi per acies aut proscriptione cecidissent,ceteri nobilium,quanto quis servitio promptior,opibus et honoribus extollerentur ac novis ex rebus aucti tuta et praesentia quam vetera et periculosa mallent.Neque provinciae illum rerum statum abnuebant,suspecto senatus populique imperio ob certamina potentium et avaritiam magistatuum,invalido legum auxilio,quae vi ambitu,postremo pecunia turbabantur.


2
Dopo la caduta di Brutus e Cassius ormai nessun esercito dello stato c'era,Pompeius stroncato vicino alla Sicilia e Lepidus esautorato,ucciso Antonius ,neanche nel partito Iulianus rimase un leader oltre il sopravvissuto Caesar;lasciato il nome di triumviro,proclamandosi console e soddisfatto del potere di tribuno per difendere il popolino,una volta allettati i soldati con i doni,il popolo con i viveri,tutti colla dolcezza del riposo,poco alla volta crebbe in  potere,accentrò su di sé le funzioni del senato,della pubblica amministrazione,delle leggi,senza alcun avversario,poiché tutti i più coraggiosi erano stati eliminati nella guerra o dalla proscrizione,tutti gli altri nobili,quanto più erano disponibili a servire,erano ricompensati con ricchezze e incarichi, e privilegiati dalla nuova realtà preferivano la sicurezza e il presente al passato e ai pericoli.Nè le province ostacolavano questa realtà,inoltre era malvisto il governo del senato e del popolo per le liti tra i potenti e l’avidità dei funzionari,inefficace la protezione delle leggi, svilite dalla forza,dalle raccomandazioni infine dalla corruzione.

3
Ceterum Augustus subsidia dominationi Claudium Marcellum,sororis filium,admodum adulescentem pontificatu et curuli aedilitate,M.Agrippam,ignobilem loco,bonum militia et victoriae socium,geminatis consulatibus extulit,mox defuncto Marcello generum sumpsit;Tiberium Neronem et Claudium Drusum privignos imperatoriis nominibus auxit,integra etiam tum domo sua.Nam genitos Agrippa Gaium ac Lucium in familiam Caesarum induxerat,necdum posita puerili praetexta principes iuventutis appellari,destinati consules specie recusantis flagrantissime cupiverat.Ut Agrippa vita concessit,L.Caesarem euntem ad Hispanienses exercitus,Gaium remeantem Armenia et vulnere invalidum mors fato propera vel novercae Liviae dolus abstulit Drusoque pridem exstincto Nero solus e privignis erat,illuc cuncta vergere:filus,collega imperii,consors tribuniciae potestatis adsumitur omnesque per exercitus ostentatur,non obscuris,ut antea,matris artibus,sed palam hortatu.



3
Inoltre Augustus scelse,con ripetuti consolati, come sostegni del principato,Claudius Marcellus,figlio della sorella,ancora giovane,al pontificato e alla edilità curule,e M.Agrippa,di bassi natali,valoroso militare e compagno di vittorie,poi morto Marcellus prese Agrippa come genero;onorò i figliastri Tiberius Nero e Claudius Drusus con il titolo di generali d’armata,mentre era integra la sua famiglia.Infatti Augustus aveva affiliato i nati da Agrippa, Gaius e Lucius, nella famiglia dei Caesari ,non ancora adulti,inoltre aveva ardentemente desiderato benché in apparenza recalcitrante, che fossero chiamati principi della gioventù,consoli designati.Come la vita abbandonò Agrippa,L.Caesar inviato all’armata Hispanienses,Gaius rientrante dall’Armenia e ammalato per una ferita,furono rapiti da una morte affrettata per caso oppure per le trame della matrigna Livia e da tempo perito Drusus l’unico dei figliastri era Nero,lì tutto si rivolgeva:fu preso come figlio,come socio del comando,come collega tribuno ed era messo in mostra a tutti gli eserciti,non con nascoste ,come prima,manovre della madre,ma degno di essere pubblicamente raccomandato .
4
Nam senem Augustum devinxerat adeo,uti nepotem unicum,Agrippam Postumum,in insulam Planasiam proiecerit,rudem sane bonarum artium et robore corporis stolide ferocem,nullius tamen flagitii compertum.At hercule Germanicum,Druso ortum,octo apud Rhenum legionibus imposuit adscirique per adoptionem a Tiberio iussit,quamquam esset in domo Tiberii filus iuvenis,sed quo pluribus munimentis insisteret.Bellum ea tempestate nullum nisi adversus Germanos supererat,abolendae magis infamiae ob amissum cum Quinctilio Varo exercitum quam cupidine proferendi imperii aut dignum ob praemium.Domi res tranquillae,eadem magistratuum vocabula;iuniores post Actiacam victoriam,etiam senes plerique inter bella civium nati:quotus quisque reliquus,qui rem publicam vidisset?



4
Infatti Livia aveva talmente avvinto il vecchio Augustus,che aveva relegato l’unico nipote,Agrippa Postumus,nell’isola di Planasia,senza dubbio culturalmente grossolano e stupidamente ardito a motivo della prestanza fisica,tuttavia di nessun reato imputato.Ma per dio affidò a Germanicus,nato da Drusus,otto legioni vicino al Rhenus e ordinò che fosse accolto per adozione da Tiberius,per quanto ci fosse in casa un giovane figlio di Tiberius,ma per appoggiarsi su svariati sostegni.In quei tempi non rimaneva nessuna guerra se non contro i Germani,più per il desiderio di rimediare al disonore della distruzione dell’armata di Quinctilius Varus che per ingrandire l’impero oppure per l’importanza della ricompensa.In patria la tranquillità,uguali i nomi delle istituzioni pubbliche,i giovani nati dopo la vittoria Actiaca,anche i vecchi per lo più nati tra le guerre civili:quanto pochi i sopravvissuti che avevano visto la repubblica?
5

Igitur verso civitatis statu nihil usquam prisci et integri moris:omnes exuta aequalitate iussa principis aspectare,nulla in praesens formidine,dum Augustus aetate validus seque et domum et pacem sustentavit.Postquam provecta iam senectus aegro et corpore fatigabatur aderatque finis et spes novae,pauci bona libertatis in cassum disserere,plures bellum pavescere,alii cupere;pars multo maxima imminentes dominos variis rumoribus differebant;trucem Agrippam et ignominia accensum non aetate neque rerum experientia tantae moli parem,Tiberium Neronem maturum annis,spectatum bello,sed vetere atque insita Claudiae familiae superbia,multaque indicia saevitiae,quamquam premantr,erumpere.Hunc et prima ab infantia eductum in domo regnatrice;congestos iuveni consulatus,triumphos;ne iis quidem annis,quibus Rhodi specie secessus exulem egerit,aliud quam iram et simulationem et secretas libidines meditatum.Accedere matrem muliebri impotentia:serviendum feminae duobusque insuper adulescentibus,qui rem publicam interim premant quandoque distrahant.
5
Quindi mutato l’assetto della società nulla ovunque dell’antica e integra moralità:
tutti messa da parte l’uguaglianza stavano attenti agli ordini del principe,con nessun timore al momento,finchè Augustus nel pieno degli anni manteneva sé stesso,il casato e la pace. Dopo chè,sopravvenuta ormai la vecchiaia,era spossato dall’affanno e nel fisico e si avvicinava la fine, allora nuove speranze:pochi ragionavano inutilmente sui vantaggi della libertà,molti paventavano la guerra,altri la desideravano.la parte di gran lunga maggiore sparlava con svariati pettegolezzi degli imminenti signori:-Agrippa uno duro e infuriato per l’iniquità e impari a un così grande peso per età e inesperienza ,-Tiberius Nero ,pronto per età,stimato in guerra,ma con l’inveterata e congenita superbia della famiglia Claudia,e si segnalavano molti indizi di crudeltà,per quanto venissero celati;questo anche nella prima età educato nella residenza imperiale,-da giovane accumulati consolati,trionfi,-neanche in quegli anni che passò da esule a Rhodus con l’apparenza di un isolamento, in nient’altro impegnato che in rabbia e finzione e nascoste voluttà.
Si aggiungeva una madre di femminile prepotenza;-si doveva servire una donna e in più due adolescenti,che intanto calpestavano lo stato,talvolta lo laceravano

6

Haec atque talia agitantibus gravescere valitudo Augusti,et quidam scelus uxoris suspectabant.Quippe rumor incesserat paucos ante menses Augustum electis consciis et comite uno Fabio Maximo Phanasiam vectum ad visendum Agrippam;multas illic utrimque lacrimas et signa caritatis,spemque ex eo fore ut iuvenis penatibus avi redderetur.Quod Maximum uxori Marciae aperuisse,illam Liviae.Gnarum id Caesari;neque multo post exstincto Maximo,dubium an quaesita morte,auditos in funere eius Marciae gemitus semet incusantis,quod causa exitii marito fuisset.Utcumque se ea res habuit,vixdum ingressus Illyricum Tiberius properis matris litteris accitur;neque satis compertum est,spirantem adhuc Augustum apud urbem Nolam an exanimem reppererit.Acribus namque custodiis domum et vias saepserat Livia,laetique interdum nuntii vulgabantur,donec provisis quae tempus monebat simul excessisse Augustum et rerum potiri Neronem fama eadem tulit.


6
Ponendosi questi e simili discorsi si aggravò la salute di Augustus,e qualcuno sospettava per colpa della moglie,poiché si era diffusa la notizia di una visita di Augustus a Phanasia per vedere Agippa pochi mesi prima,scelti bene dei confidenti e con un solo compagno;lì molte lacrime da parte di entrambi ed segnali di affetto,e la speranza da ciò che il giovane venisse restituito alla casa del nonno.E questo Maximus rivelò alla moglie Marcia,lei a Livia.Ciò noto al Caesar.Nè molto dopo trapassato Maximus,in dubbio se per morte desiderata,ascoltati al suo funerale i gemiti di Marcia,piangente per essere la causa della fine del marito.Comunque sia andata,appena Tiberius entrato in Illyricus è chiamato da una celere lettera della madre,e non si seppe a sufficienza,se avesse trovato ancora vivente Augustus presso la città di Nola o esanime.
Infatti Livia aveva serrato la casa e le vie con una stretta sorveglianza,e intanto venivano diffuse notizie liete,finchè provveduto a ciò che il tempo richiedeva la medesima voce riferì allo stesso tempo che Augustus era morto e che Nero aveva assunto il potere.
7

Primum facinus novi principatus fuit Postumi Agrippae caedes,quem ignarum inermumque quamvis firmatus animo centurio aegre confecit.Nihil de ea re Tiberius apud senatum disseruit:patris iussa simulabat,quibus praescripsisset tribuno custodiae adposito,ne cunctaretur Agrippam morte adficere,quandoque ipse supremum diem explevisset.Multa sine dubio saevaque Augustus de moribus adulescentis questus,ut exilium eius senatus consulto sanciretur,perfecerat;ceterum in nullius umquam suorum necem duravit,neque mortem nepoti pro securitate privigni inlatam credibile erat,propius vero Tiberium ac Liviam,illum metu,hanc novercalibus odiis,suspecti et invisi iuvenis caedem festinavisse.Nuntianti centurioni,ut mos militiae,factum esse quod imperasset,neque imperasse sese et rationem facti reddendam apud senatum respondit.Quod postquam Sallustius Crispus particeps secretorum(is ad tribunum miserat codicillos)comperit,metuens ne reus subderetur,iuxta periculoso ficta seu vera promeret,monuit Liviam,ne arcana domus,ne consilia amicorum,ministeria militum vulgarentur,neve Tiberius vim principatus resolveret cuncta ad senatum vocando:eam condicionem esse imperandi,ut non aliter ratio constet quam si uni reddatur.



7
Il primo crimine della nuova signoria fu l’uccisione di Postumus Agrippa,che ignaro e indifeso un centurione ,pur d’intenzione deciso,eliminò a fatica.Tiberius nulla del fatto riferì in senato;accampava ordini del padre nei quali aveva intimato,quando se stesso avesse compiuto l’ultimo giorno,all’ufficiale addetto alla sorveglianza di non esitare a mandare a morte Agrippa.Augustus senza dubbio insofferente molto spesso e aspramente per il carattere del giovane,aveva fatto sì che il confino di quello fosse ratificato con decreto del senato;nondimeno non perseverò mai nell’uccisione di nessuno dei suoi,né era credibile una morte arrecata al nipote per la sicurezza del figliastro,più vicino al vero che Tiberius e Livia,quello per paura,questa per odii da matrigna,avessero affrettata la fine del giovane sospettato e malvisto.Al centurione che riferiva,secondo l’uso militare,che era stato fatto ciò che era stato comandato,rispose che non lo aveva ordinato e che il resoconto del fatto doveva essere riportato in senato.Dopochè Sallustius Crispus partecipe dei secreti(lui aveva mandato il dispaccio al tribuno) lo seppe,temendo di finire accusato,ugualmente pericoloso se avesse esposto verità o falsità,consigliò Livia di non divulgare i segreti della corte,né i consigli degli amici,i compiti dei militari,e Tiberius non distruggesse la forza della signoria convocando il senato per tutte le questioni;questa è la condizione del comando,che i conti non tornano altrimenti che se riportati a uno solo.
8
At Romae ruere in servitium consules patres eques.Quanto quis inlustrior,tanto magis falsi ac festinantes vultuque composito,ne laeti excessu principis neu tristior.. primordio,lacrimas gaudium,questus adulatione miscebant.Sex.Pompeius et Sex Ap.uleius consules primi in verba Tiberii Caesaris iuravere,apudque eos Seius Strabo et C.Turranius,ille praetoriarum cohortium praefectus,hic annonae;mox senatus milesque et populus.Nam Tiberius cuncta per consules incipiebat,tamquam vetere re publica et ambiguus imperandi.Ne edictum quidem,quo patres in curiam vocabat,nisi tribuniciae potestatis praescriptione posuit sub Augusto acceptae.Verba edicti fuere pauca et sensu permodesto;de honoribus parentis consulturum,neque abscedere a corpore idque unum ex publicis muneribus usurpare.Sed defuncto Augusto signum praetoriis cohortibus ut imperator dederat;excubiae arma,cetera aulae;miles in forum,miles in curiam comitabantur.Litteras ad exercitus tamquam adepto principatu misit,nusquam cunctabundus nisi cum in senatu loqueretur.Causa praecipua ex formidine,ne Germanicus,in cuius manu tot legiones,immensa sociorum auxilia,mirus apud populum favor,habere imperium quam exspectare mallet..Dabat et famae,ut vocatus electusque potius a re publica videretur quam per uxorium ambitum et senili adoptione inrepsisse.Postea cognitum est ad introspiciendas etiam procerum voluntates inductam dubitationem;nam verba vultus in crimen detorquens recondebat.



8
Ma a Roma consoli,aristocratici,borghesi si precipitarono a prosternarsi.:quanto uno più famoso,tanto più falso e frettolosi ma col viso composto,né felici per il trapasso del leader né più afflitti per l’inconorazione.I consoli Sex Pompeius e Sex Apuleius giurarono sul nome di Tiberius Caesar, e presso quelli Seius Strabo e C.Turranius,uno funzionario responsabile della guardia pretoriana,questo degli approvvigionamenti,poi il senato e i soldati e il popolo.Infatti Tiberius iniziava ogni atto tramite i consoli,come nel vecchio regime repubblicano e insicuro di comandare.Neanche il decreto col quale convocava il senato,fissò se non coll’intestazione dell’autorità tribunizia ottenuta sotto Augusto.Le parole del decreto furono poche e di contenuto molto sobrio,-per decidere le cerimonie per il padre,e non si allontanava dal cadavere e ciò solo dei pubblici doveri rivendicava-..Ma defunto Augustus,Tiberius aveva dato le consegne ai reparti del pretorio da comandante supremo,aveva fissato la vigilanza notturna,gli armati,le restanti incombenze del trono,lo accompagnava la scorta al foro,nel senato.Spedì le missive agli eserciti come se conseguito il principato,mai esitante se non quando parlava in senato
.La causa principale del timore che Germanicus,nelle cui mani tante legioni,smisurati rinforzi degli alleati,straordinario consenso da parte della gente,preferisse avere il potere che aspettare.Teneva conto anche dell’opinione pubblica in modo che fosse apparso chiamato e scelto dalle istituzioni piuttostochè subdolamente eletto grazie agli intrighi della madre e a una adozione senile.Più in là si seppe che l’incertezza fatta apposta per indagare le volontà degli aristocratici;infatti rimuginava sulle parole e sulle facce ritorcendole in capi d’accusa.
9

Nihil primo senatus die agi passus est nisi de supremis Augusti,cuius testamentum inlatum per virgines Vestae Tiberium et Liviam heredes habuit.Livia in familiam Iuliam nomenque Augustum adsumebatur;in spem secundam nepotes pronepotesque,tertio gradu primores civitatis scripserat,plerosque invisos sibi,sed iactantia gloriaque ad posteros.Legata non ultra civilem modum,nisi quod populo et plebi quadringenties tricies quinquies,praetoriarum cohortium militibus singula nummum milia,legionariis aut cohortibus civium Romanorum trecenos nummos viritim dedit.Tum consultatum de honoribus;ex quis maxime insignes ,ut porta triumphali duceretur funus,Gallus Asinius,ut legum latarum tituli victarum ab eo gentium vocabula anteferrentur,L.Arruntius censuere.Addebat Messala Valerius renovandum per annos sacramentum in nomen Tiberii;interrogatusque a Tiberio,num se mandante eam sententiam prompsisset,sponte dixisse respondit,neque in iis quae ad rem publicam pertinerent consilio nisi suo usurum,vel cum periculo offensionis;ea sola species adulandi supererat.Conclamant patres corpus ad rogum umeris senatorum ferendum.Remisit Caesar adroganti moderatione,populumque edicto monuit ne,ut quondam nimiis studiis funus divi Iulii turbassent,ita Augustum in foro potius quam in campo Martis,sede destinata,cremari vellent.Die funeris milites velut praesidio stetere,multum inridentibus qui ipsi viderant quique a parentibus acceperant diem illum crudi adhuc servitii et libertatis improspere repetitae,cum occisus dictator Caesar aliis pessimum,aliis pulcherrimum facinus videretur:nunc senem principem,longa potentia,provisis etiam heredum in rem publicam opibus,auxilio scilicet militari tuendum,ut sepultura eius quieta foret.


9
Nel primo giorno del senato Tiberius non permise che si discutesse se non delle estreme volontà di Augustus,il cui testamento portato dalle vergini di Vesta nominava eredi Tiberius e Livia.Livia era presa nella famiglia Iulia e assumeva il nome di Augusta;come secondi eredi i nipoti e i pronipoti,come terzi aveva nominato i notabili della comunità,la maggior parte malvisti da lui,ma per spocchia e gloria nei posteri.Il lascito non diverso da un buon cittadino,se non chè diede al popolo e alla massa,ai soldati dei reparti dei pretoriani mille sesterzi a testa,ai legionari o ai reparti di cittadini Romani trecento sesterzi a testa.Quindi il consulto sulle onoranze funebri;le più prestigiose delle quali,Gallus Asinius proponeva che il funerale fosse condotto attraverso la porta trionfale,L:Arruntius che fosse preceduto dai titoli delle leggi emanate,dai nomi delle popolazioni vinte.
Messala Valerius aggiungeva di rinnovare negli anni il giuramento sul nome di Tiberius e interrogato da Tiberius,se avesse fatto questa ordinanza sollecitato da lui,rispose di averla proposta spontaneamente,né in ciò che riguardasse lo stato avrebbe fatto uso di altro suggerimento che del proprio,anche col pericolo di far cosa sgradita,questa sola forma di adulazione avanzava.Dichiarano insieme i padri che il corpo doveva essere portato a spalla dai senatori sulla pira.Il Caesar acconsentì con insolente moderazione,con un decreto invitò il popolo,come avevano turbato tempo prima il funerale del divino Iulius con eccessivo entusiasmo,così a non voler che Augustus fosse cremato nel foro piuttosto che nel campo Martius,sede prevista.
Nel giorno del funerale i soldati controllarono l’ordine pubblico,poiché molti lazzi erano lanciati da chi aveva visto e da chi aveva aveva avuto la descrizione di quel lontano giorno,ancora freschi di schiavitù e di libertà vanamente riavuta, quando fu ammazzato il dittatore Caesar ed  ad alcuni era sembrato una azione pessima,ad altri bellissima:ora  bisognava difendere addirittura con l’aiuto militare la sepoltura del vecchio  e lungamente al potere principe,( affidate allo stato anche le propieta'  degli eredi) ,perché le sue esequie fossero tranquille.


10
Multus hinc ipso de Augusto sermo,plerisque vana mirantibus:quod idem dies accepti quondam imperii princeps et vitae supremus,quod Nolae in domo et cubiculo,in quo pater eius Octavius,vitam finivisset.Numerus etiam consulatuum celebrabatur,quo Valerium Corvum et C.Marium simul aequaverat,continuata per septem et triginta annos tribunicia potestas,nomen imperatoris semel atque vicies partum aliaque honorum multiplicata aut nova.At apud prudentes vita eius varie extollebatur arguebaturve.Hi pietate erga parentem et necessitudine rei publicae,in qua nullus tunc legibus locus,ad arma civilia actum,quae neque parari possent neque haberi per bonas artes.Multa Antonio,dum interfectores patris ulcisceretur,multa Lepido concessisse.Postquam hic socordia senuerit,ille per libidines pessum datus sit,non aliud discordanis patriae remedium fuisse quam..ab uno regeretur.Non regno tamen neque dictatura,sed principis nomine constitutam rem publicam;mari Oceano aut amnibus longinquis saeptum imperium;legiones provincias classes,cuncta inter se connexa;ius apud cives,modestiam apud socios;urbem ipsam magnifico ornatu;pauca admodum vi tractata,quo ceteris quies esset.



10
Da qui molta discussione sullo stesso Augustus,i più oziosamente meravigliandosi :che lo stesso giorno era stata diffusa la notizia della sua ascesa al potere e ora la notizia della sua fine,che  era morto a Nola in casa e nella camera da letto dove pure suo padre Octavius aveva cessato di vivere.Si celebrava anche il numero dei consolati dove aveva eguagliato Valerius Corvus e C.Marius insieme,il potere tribunizio per trentasette anni di continuo,il nome di trionfatore ottenuto per vent’uno volte e le altre cariche incrementate o nuove.Ma dai prudenti la sua vita variamente veniva elogiata o criticata.Egli era stato spinto alla guerra civile,che non può essere preparata e condotta con sentimentalismi, dal rispetto verso il genitore e dalla situazione di anarchia del sistema pubblico .Molto aveva concesso a Antonius,mentre si vendicava degli assassini del padre,molto a Lepidus.Dopochè questo s’invecchiò nella pigrizia,quello si rovinò nelle voluttà,non ci fu ness’un altro rimedio per la patria in disordine che farla reggere da uno solo.Tuttavia il sistema costituzionale non un regno né una dittatura,ma retto col titolo di “il primo”.L’impero delimitato dall’Oceanus o da fiumi lontani,le legioni,le province,le flotte,tutte legate tra di sé;il diritto tra i cittadini,la temperanza con gli alleati;la stessa capitale abbellita con magnifici arredi urbani,in poche regioni portata  la guerra,per non rovinare la pace nelle restanti..
11
Dicebatur contra:pietatem erga parentem et tempora rei publicae obtentui sumpta;ceterum cupidine dominandi concitos per largitionem veteranos,paratum ab adulescente privato exercitum,corruptas consulis legiones,simulatam Pompeianarum gratiam partium.Mox ubi decreto patrum fasces et ius praetoris invaserit,caesis Hirrio et Pansa,sive hostis illos,seu Pansam venenum vulneri adfusum,sui milites Hirtium et machinator doli Caesar abstulerat,utriusque copias occupavisse;extortum invito senatu consulatum,armaque quae in Antonium acceperit contra rem publicam versa;proscriptionem civium,divisiones agrorum ne ipsis quidem qui fecere laudatas.Sane Cassii et Brutorum exitus paternis inimicitiis datos,quamquam fas sit privata odia publicis utilitatibus remittere;sed Pompeium imagine pacis,sed Lepidum specie amicitiae deceptos;post Antonium,Tarentino Brundisinoque foedere et nuptiis sororis inlectum,subdolae adfinitatis poenas morte exsolvisse.Pacem sine dubio post haec,verum cruentam:Lollianas Varrianasque clades,interfectos Romae Varrones Egnatios Iullos.Nec domesticis abstinebatur:abducta Neroni uxor et consulti per ludibrium pontifices,an concepto necdum edito partu rite nuberet;….. que tedii et Vedii Pollioni luxus;



11
Si diceva contro:un pretesto la pietà per il padre e le condizioni dello stato;ma per il desiderio del potere richiamati pagandoli i veterani,come privato ,da giovane, preparato un esercito ,corrotte le legioni del console,simulata l’amicizia verso il partito Pompeiano.Poi quando con decreto dei senatori s’impossessò del potere e dei diritti del pretore,uccisi Hirtius e Pansa,sia loro il nemico,sia sparso del veleno sulla ferita di Pansa e Hirtius i propri militari e Caesar l’orditore dell’inganno li aveva fatti fuori e si era impossessato delle forze di entrambi;-strappato il consolato a un senato abulico,-e rigirate contro lo stato le forze che aveva ricevuto contro Antonius-al confino i cittadini,-le divisioni dei terreni non lodate neanche dagli stessi che le fecero.Certamente la fine di Cassius e di Brutus dettata dalle inimicizie paterne,benchè sia lecito per il bene pubblico rinunziare agli odii privati;
ma Pompeius ingannato con la prospettiva della pace,Lepidus con l’apparenza dell’amicizia;poi Antonius irretito col patto Tarantino e Brindisino e dalle nozze colla sorella,scontò colla morte la pena della ipocrita parentela.
Dopo di ciò sicuramente la pace,in verità cruenta:le stragi Lolliane e Varriane,uccisi a Roma i Varrone gli Egnatii gli Iulli.Neanche dall’aspetto famigliare ci si asteneva;strappata la moglie a Nero e consultati i vescovi per scherno se si poteva sposare ritualmente non ancora partorito l’embrione concepito,…..e gli ozii e gli eccessi di Vedius Pollio.

12
Postremo Livia gravis in rem publicam mater,gravis domui Caesarum noverca.Nihil deorum honoribus relictum,cum se templis et effigie numinum per flamines et sacerdotes coli vellet.Ne Tiberium quidem caritate aut rei publicae cura successorem adscitum,sed,quoniam adrogantiam saevitiamque eius introspexerit,comparatione deterrima sibi gloriam quaesivisse.Etenim Augustus paucis ante annis,cum Tiberio tribuniciam potestatem a patribus rursum postularet,quamquam honora oratione,quedam de habitu cultuque et institutis eius iecerat,quae velut excusando exprobaret.Ceterum sepultura more perfecta templum et caelestes religiones decernuntur.Versae inde ad Tiberium preces.Et ille varie disserebat de magnitudine imperii,sua modestia.Solam divi Augusti mentem tantae molae capacem:se in partem curarum ab illo vocatum experiendo didicisse,quam arduum,quam subiectum fortunae regendi cuncta onus.


12
Per ultimo Livia una madre gravosa per lo stato,una matrigna gravosa per la casata dei Caesares.
Nulla lasciato per i sacrifici degli dei,poiché lui stesso voleva essere venerato nei templi con sacerdoti e immagini sacre.Neanche Tiberius designato per amore o interesse dello stato ,ma,poiché ne aveva intravisto la superbia e la malvagità, aveva cercato di ottenere più gloria per sé dalla negativa comparazione.Invero Augustus pochi anni prima,quando per Tiberius chiese di nuovo ai padri la carica di tribuno,per quanto con un discorso di encomio,alcune problematiche sul carattere,sui costumi e sui princìpi aveva sollevato,nelle quali ,quasi scusandolo, lo criticava.
Poi eseguita come s’usa la sepoltura, vengono stabiliti il tempio e i riti religiosi.
Quindi preghiere indirizzate alla volta di Tiberius.Ma lui discorreva via via della grandezza dell’impero,della propria insufficienza,solamente la mente del divino Augustus pari a tanto peso;lui stesso aveva imparato ,-impegnato da quello in parte dell’amministrazione pubblica-,sperimentandolo,quanto fosse arduo,quanto fosse soggetto alla fortuna avere la responsabilità di tutto..

13
Proinde in civitate tot inlustribus viris subnixa non ad unum omnia deferrent;plures facilius munia rei publicae sociatis laboribus exsecutoros.Plus in oratione tali dignitatis quam fidei erat;Tiberioque etiam in rebus quas non occuleret,seu natura sive adsuetudine,suspensa semper et obscura verba:tunc vero nitenti,ut sensus suos penitus abderet,in incertum et ambiguum magis implicabantur.At patres,quibus unus metus si intellegere viderentur,in questus lacrimas vota effundi;ad deos,ad effigiem Augusti,ad genua ipsius manus tendere,cum proferri libellum recitarique iussit.Opes publicae continebantur,quantum civium sociorumque in armis,quot classes regna provinciae,tributa aut vectigalia,et necessitates ac largitiones.Quae cuncta sua manu perscripserat Augustus addideratque consilium coercendi intra terminos imperii,incertum metu an per invidiam.



13
Inoltre in una comunità fiorente di tante celebrità non facessero riferimento per tutto ad una sola persona;molti più facilmente avrebbero svolto le mansioni dello stato condividendone gli uffici.In tale discorso c’era più nobiltà che veridicità;ma in Tiberius sempre sibilline e ambigue le parole,sia per natura o per consuetudine,anche nei discorsi senza retricenze;allora con Tiberius teso realmente a nascondere appieno le sue convinzioni, le parole erano ancora più impregnate di equivoci e di incertezza.Ma i senatori,nei quali la principale preoccupazione se sembrava che lo capivano,quando Tiberius ordinò di introdurre e di leggere una memoria contabile,si prodigavano in lamenti,lacrime,promesse,tendevano le mani verso gli dei,verso la statua di Augustus,alle ginocchia dello stesso Tiberius.
Vi era esposto lo stato delle finanze,quanti cittadini e alleati in armi,quante flotte,regni,province,tributi o dazi,e le spese necessarie e le regalie.Queste note le aveva scritte di suo pugno Augustus e aveva aggiunto il consiglio di limitarsi entro i confini dell’impero,non si sa se per timore o per gelosia.
14
Inter quae senatu ad infimas obtestationes procumbente dixit forte Tiberius se ut non toti rei publicae parem,ita quaecumque pars sibi mandaretur,eius tutelam suscepturum.Tum Asinius Gallus<interrogo>inquit<Caesar,quam partem rei publicae mandari tibi velis>.Perculsus improvisa interrogatione paulum reticuit;dein collecto animo respondit nequaquam decorum pudori suo legere aliquid aut evitare ex eo,cui in universum excusari mallet.Rursum Gallus(etenim vultu offensionem coniectaverat)non idcirco interrogatum ait,ut divideret quae separari nequirent,sed ut sua confessione argueretur unum esse rei publicae corpus atque unius animo regendum.Addidit laudem de Augusto Tiberiumque ipsum victoriarum suarum quaeque in toga per tot annos egregie fecisset admonuit.Nec ideo iram eius lenivit,pridem invisus,tamquam ducta in matrimonium Vipsania,M,Agrippa filia,quae quondam Tiberii uxor fuerat,plus quam civilia agitaret Pol.ionisque
Asinii patris ferociam retineret.



14
Nel frattempo con il senato prosternato in vergognosi giuramenti ,Tiberius per caso disse di essere impari alla complessità delle funzioni statali,così qualunque parte gli venisse affidata,ne avrebbe assunta la titolarità.Allora Asinius Gallus <ti chiedo Caesar>disse<quale parte della funzione pubblica vuoi?>Colpito dalla improvvisa domanda un poco stette zitto;poi ripreso coraggio rispose che non era per nulla decoroso per il suo onore scegliere qualcosa o rifiutare qualcosa che preferiva scansare nella sua totalità .Di nuovo Gallus(infatti aveva capito l’offesa dal volto) replicò di non averlo interrogato quasi per separare ciò che non può essere separato,ma perché dalla sua dichiarazione si capisse che uno è il corpo dello stato e che deve essere retto dal coraggio di uno solo.Aggiunse lodi per Augustus e ricordò allo stesso Tiberius le sue vittorie e ciò che aveva fatto egregiamente da borghese per tanti anni.
Nè però acquetò l’ ira di quello,da tempo maldisposto quasi che Gallus sposata Vipsania,figlia di M:Agrippa,che una volta era stata moglie di Tiberius,aspirasse a più che alla condizione civile e conservasse la fierezza del padre Asinius Polio.
15
Post quae L.Arruntius haud multum discrepans a Galli oratione perinde offendit,quam….Tiberio nulla vetus in Arruntium ira:sed divitem promptum artibus egregiis et pari fama publice,suspectabat.Quippe Augustus supremis sermonibus,cum tractaret,quinam adipisci principem locum suffecturi abnuerent aut impares vellent vel idem possent cuperentque,M.Lepidum dixerat capacem sed aspernantem,Gallum Asinium avidum et minorem,L.Arruntium non indignum et,si casus daretur,ausurum.De prioribus consentitur,pro Arruntio quidam Cn.Pisonem tradidere;omnesque praeter Lepidum variis mox criminibus struente Tiberio circumventi sunt.Etiam Q.Haterius et Mamercus Scaurus suspicacem animum perstrinxere,Haterius cum dixisset<quo usque patieris,Caesar,non adesse .aput rei publicae?>

15
Dopo di ciò L.Arruntius parimenti lo investì, senza molto discostarsi dal discorso di Gallus,perquanto nessun antico rancore da parte di Tiberius verso Arruntius;tuttavia lo sospettava in quanto ricco,d’azione,con ottime qualità e notoriamente con pari fama .Davvero Augustus negli ultimi discorsi,disquisendo su chi potendo pretendere al posto di principe, non volesse conseguirlo ,oppure non all’altezza volesse o anche potesse e lo desiderasse,aveva sostenuto che M.Lepidus capace ma riluttante,Gallus Asinius ingordo e inidoneo,L.Arruntius non indegno e se l’occasione si fosse presentata,pronto a osare.
Sui primi due non c’è dissenso, alcuni trasmisero Cn.Piso al posto di L.Arruntius;
tutti eccetto Lepidus poi,con varie imputazioni ,furono eliminati ,istigatore Tiberius.Anche Q.Haterius e Mamercus Scaurus punsero il sospettoso carattere,Haterius perché disse<fino a quando permetterai,Caesar,che non ci sia un capo dello stato?>

16
Scaurus quia dixerat spem esse ex eo non inritas fore senatus preces,quod relationi consulum iure tribuniciae potestatis non intercessisset.In Haterium statim invectus est;Scaurum,cui implacabilius irascebatur,silentio tramisit.Fessusque clamore omnium,expostulatione singulorum flexit paulatim,non ut fateretur suscipi a se imperium,sed ut negare et rogari desineret.Constat Haterium,cum deprecandi causa Palatium introisset ambulantisque Tiberii genua advolveretur,prope a militibus interfectum,quia Tiberius casu an manibus eius impeditus prociderat.Neque tamen periculo talis viri mitigatus est,donec Haterius Augustam oraret eiusque curatissimis precibus protegeretur.


16
Scaurus poiché aveva detto che sperava da lui che le preghiere del senato non sarebbero state deluse poiché non avrebbe opposto alla mozione dei consoli il diritto dell’autorità tribunizia.Contro Haterius all’istante si scagliò,in silenzio scansò Scaurus col quale si arrabbiava più ferocemente.E stancato dal chiasso di tutti,gradualmente si piegò alla implorazione dei singoli,non perché ammettesse di aver da sè ricevuto il potere,ma perché rinunziasse a negare e ad essere interrogato;
è appurato che Haterius essendo entrato nel Palatium per chiedere perdono e mentre stringeva le ginocchia di Tiberius a passeggio,quasi ucciso dai militari,poichè Tiberius era caduto casualmente o intralciato dalle mani di quello.Nè tuttavia dal pericolo di tale personaggio fu addolcito fino a chè Haterius pregò l’Augusta e venne protetto dalle accorate preghiere di questa.

17
Multa patrum et in Augustam adulatio:alii parentem,alii matrem patriae appellandam,plerique ut nomini Caesaris adscriberetur<Iuliae filius>censebant.Ille moderandos feminarum honores dictitans eademque se temperantia usurum in iis quae sibi tribuerentur,ceterum anxius invidia et muliebre fastigium in deminutionem sui accipiens ne lictorem quidem ei decerni passus est aramque adoptionis et alia huisce modi prohibuit.At Germanico Caesari proconsulare imperium petivit,missique legati qui deferrent,simul maestistiam eius ob excessum Augusti solarentur.Quo minus idem pro Druso postularetur,ea causa quod designatus consul Drusus praesensque erat.Candidatos praeturae duodecim nominavit,numerum ab Augusto traditum;et hortante senatu ut augeret,iure iurando obstrinxit se non excessurum.



17
Molta la cortigianeria dei padri anche verso l’Augusta,alcuni proponevano che dovesse essere chiamata fondatrice,altri madre della patria,i più che al nome di Caesar fosse aggiunto<figlio di Iulia>.Quello ripetendo spesso che i segni di omaggio verso le donne dovevano essere moderati e che avrebbe usato la stessa moderazione verso quei segni che avessero tributato a sé stesso,ma agitato dall’invidia e considerando il rango femminile come una propria riduzione,non permise che le fosse assegnato neanche una guardia del corpo e proibì l’altare dell’adozione e altre onoranze di siffatto modo.Ma chiese per Germanicus Caesar il potere proconsolare e speditti degli ambasciatori per conferirlo,e per alleviargli l’amarezza per la scomparsa di Augustus.Che non chiedesse la stessa nomina per Druso,questa la causa che Drusus era console designato e presente.Nominò dodici candidati alla pretura,numero trasmesso da Augustus,e esortandolo il senato ad aumentarlo,giurando sulla legge si vincolò a non aumentarlo.
18
Tum primum e campo comitia ad patres translata sunt.Nam ad eam diem,etsi potissima arbitrio principis,quaedam tamen studiis tribuum fiebant.Neque populus ademptum ius questus est nisi inani rumore,et senatus largitionibus ac precibus sordidis exsolutus libens tenuit,moderante Tiberio ne plures quam quattuor candidos commendaret,sine repulsa et ambitu designandos.Inter quae tribuni plebei petivere,ut proprio sumptu ederent ludos,qui de nomine Augusti fastis additi Augustales vocarentur.Sed decreta pecunia ex aerario,utque per circum triumphali veste uterentur:curru vehi haud permissum.Mox celebratio annua ad praetorem translata,cui inter cives et peregrinos iurisdictio evenisset.



18
Allora per la prima volta le assemblee elettive trasferite dal popolo al senato.Infatti a quel giorno,benchè le principali decisioni avvenivano a discrezione del principe,alcune tuttavia in base alle simpatie delle tribù.Nè il popolo si lamentò della sottrazione del diritto se non con un inutile chiasso,e il senato ,liberato dalle regalie e dalle meschine preghiere, volentieri lo tenne (contenendosi Tiberius nel raccomandare non più di quattro candidati,da proporre con sicuro esito elettorale e senza intrighi).Intanto i tribuni della plebe chiesero di organizzare a proprie spese i giochi,che venivano chiamati dal nome di Augustus Augustales, aggiunti al calendario ufficiale.Ma i fondi assegnati dal bilancio pubblico e i tribuni autorizzati a indossare la veste trionfale nel Circo,ma non a farsi trasportare sul cocchio.
Poi la celebrazione annuale di competenza del pretore,al quale venisse affidata la potestà giudiziale tra cittadini e forestieri.
19
Hic rerum urbanarum status erat,cum Pannonicas legiones seditio incessit,nullis novis causis,nisi quod mutatus princeps licentiam turbarum et ex civili bello spem praemiorum ostendebat.Castris aestivis tres simul legiones habebantur,praesidente Iunio Blaeso,qui fine Augusti et initiis Tiberii auditis ob iustitium aut gaudium intermiserat solita munia.Eo principio lascivire miles,discordare,pessimi cuiusque sermonibus praebere aures,denique luxum et otium cupere,disciplinam et laborem aspernari.Erat in castris Percennius quidam,dux olim theatralium operarum,dein gregarius miles,procax lingua et miscere coetus histrionali studio doctus.Is imperitos animos et quaenam post Augustum militiae condicio ambigentes impellere paulatim nocturnis conloquiis aut flexo in vesperam die et dilapsis melioribus deterrimum quemque congregare.



19
Questa era la situazione in Roma quando sopraggiunse la rivolta delle legioni pannoniche,nessun nuovo motivo se non che il cambiamento del principe dava spazio al sopruso dei disordini e alla speranza di guadagni dalla guerra civile.Nei campi estivi c’erano tre legioni insieme, comandate da Iunius Blaesus,che saputo della fine di Augustus e degli esordi di Tiberius,aveva trascurato gli abituali doveri per una pausa di riflessione o per gioia.Da qui iniziarono i soldati a essere insolenti,a dissentire,a prestare le orecchie ai discorsi di tutti i peggiori,infine a desiderare la sregolatezza e l’inattività,a scansare la disciplina e l’operosità.C’era nell’accampamento un cero Pescennius,una volta responsabile della claque nei teatri,poi fante semplice,svelto di lingua e esperto per la natura da commediante a suscitare conciliaboli.Questo a poco a poco sobillava in colloqui serali i caratteri inesperti e dubbiosi sul futuro del servizio militare dopo Augustus, oppure declinante il giorno verso la sera e spariti i migliori ,tutti i peggiori radunava.
20
Postremo promptis iam et aliis seditionis ministris velut contionabundus interrogabat,cur paucis centurionibus,paucioribus tribunis in modum servorum oboedirent.Quando ausuros exposcere remedia,nisi novum et nutantem adhuc principem precibus vel armis adirent?Satis per tot annos ignavia peccatum,quod tricena aut quadragena stipendia senes et plerique truncato ex vulneribus corpore tolerent.Ne dimissis quidem finem esse militiae,sed apud vexillum tendentes alio vocabulo eosdem labores perferre.Ac si quis tot casus vita superaverit,trahi adhuc diversas in terras,ubi per nomen agrorum uligines paludum vel inculta montium accipiant.Enimvero militiam ipsam gravem,infructuosam:denis in diem assibus animam et corpus aestimari;hinc vestem arma tentoria,hinc saevitiam centurionum et vacationes munerum redimi.


20
Infine ormai messisi in luce anche altri esecutori della rivolta ,lui come un capopopolo chiedeva perché loro come schiavi   obbedissero a pochi sottufficiali,ad ancor meno ufficiali,quando avrebbero osato proporre dei rimedii,se non riuscivano ad rivolgersi con le preghiere o con le armi a un principe nuovo e ancora in dubbio,a sufficienza si era peccato di indolenza per tanti anni,da sopportare trenta o quaranta anni di vita militare vecchi e moltissimi col corpo mutilato dalle ferite.Neanche congedati avevano finito la milizia,ma inquadrati come vexillari con altra parola le medesime fatiche portavano avanti.E se qualcuno superava i tanti accidenti della vita,ancora veniva portato su terre lontane,dove col nome di campi gli venivano assegnate umide paludi oppure le pietraie delle montagne.
Senz’altro pesante e infruttuosa la stessa vita militare;la vita e il corpo venivano valutati dieci centesimi al giorno;da lì la divisa ,le armi, le tende,da lì ci si affrancava dalla crudeltà degli ufficiali e dalle esenzioni dai servizi.

21
At hercule verbera et vulnera,duram hiemem,exercitas aestates,bellum atrox aut sterilem pacem sempiterna.Nec aliud levamentum quam si certis sub legibus militia iniretur;ut singulos denarios mererent,sextus decimus stipendii annus finem adferret,ne ultra sub vexillis tenerentur,sed isdem in castris praemium pecunia solveretur.An praetorias cohortes,quae binos denarios accep..i.t,quae post sedecim annos penatibus suis reddantur,plus periculorum suscipere?Non obtrectari a se urbanas excubias;sibi tamen apud horridas gentes e contuberniis hostem aspici.Adstrepebat vulgus,diversis incitamentis,hi verberum notas,illi canitiem,plurimi detrita tegmina et nudum corpus exprobrantes.Postremo eo furoris venere,ut tres legiones miscere in unam agitaverint.



21
Ma per dio bastonate e lesioni,il duro inverno,le fatiche estive,la crudele guerra o la pace infruttuosa,una ruota continua.
Nessun’altra la soluzione che di entrare nella vita militare con sicure regole,ossia prendere la paga di un denaro ciascuno,il sedicesimo anno di leva andare in congedo,non essere tenuti in servizio oltre,ma nelle stesse guarnigioni essere ricompensati in soldi.
Forse che i reparti del pretorio,che prendono il doppio dello stipendio,che dopo il sedicesimo anno ritornano a casa,corrono più pericoli?Non è da sottovalutare la loro vigilanza urbana,ma noi tuttavia tra gente feroce vediamo il nemico dalle tende.Applaudiva la truppa,differenti gli stimoli,questi i segni delle bastonate,quelli i capelli bianchi,moltissimi mostrando i logori vestiti e il corpo nudo.Alla fine arrivarono a tale follia da pensare di unire le tre legioni in una sola.
22
Depulsi aemulatione,quia suae quisque legioni eum honorem quaerebant,alio vertunt atque una tres aquilas et signa cohortium locant;simul congerunt caespites, extruunt tribunal,quo magis conspicua sedes foret.Properantibus Blaesus advenit,increpabatque ac retinebat singulos,clamitans<mea potius caede imbuite manus :leviore flagitio legatum interficietis quam ab imperatore desciscitis.Aut incolumis fidem legionum retinebo,aut iugulatus paenitentiam adcelerabo>.
Aggerabatur nihilo minus caespes,iamque pectori usque adcreverat,cum tandem pervicacia victi inceptum omisere.Blaesus multa dicendi arte non per seditionem et turbas desideria militum ad Caesarem ferenda ait;neque veteres ab imperatoribus priscis neque ipsos a divo Augusto tam nova petivisse;et parum in tempore incipientis principis curas onerari.


22
Distolti dalla rivalità,perché ognuno voleva quel privilegio per la propria legione,si interessano ad altro e posizionano accanto le tre bandiere coll’aquila e gli stendardi dei reparti ;insieme ammucchiano pietrisco ,innalzano il palco,in modo che la sede fosse più illustre .Blaesus fronteggiò gli affaccendati e li rimproverava e tratteneva i singoli,gridando<sporcate le mani piuttosto col mio sangue;ucciderete il generale con minore scandalo che se vi ribellate all’imperatore.O incolume manterrò la fedeltà delle legioni,oppure sgozzato affretterò il pentimento>.
Nondimeno s’accresceva il pietrisco e già era arrivato all’altezza del petto,quando i soldati vinti dall’insistenza abbandonarono l’impresa.Blaesus ,con molta abilità di eloquio ,diceva che le richieste dei soldati non dovevano essere presentate al Caesar ammutinandosi e con lo scompiglio;inoltre gli anziani militari non avevano fatte richieste così innovative agli antichi comandanti né loro stessi al divino Augustus,e in troppo breve tempo si aggravavano le preoccupazioni dell’esordiente principe.

23
Si tamen tenderent in pace temptare quae ne civilium quidem bellorum victores expostulaverint,cur contra morem obsequii,contra fas disciplinae vim meditentur?decernerent legatos seque coram mandata darent.Adclamavere ut filius Blaesi tribunus legatione ea fungeretur peteretque militibus missionem ab sedecim annis:cetera mandaturos,ubi prima provenissent.Profecto iuvene modicum otium;sed superbire miles,quod filius legati orator publicae causae satis ostenderet necessitate expressa quae per modestiam non obtinuissent.Interea manipuli ante coeptam seditionem Nauportum missi ob itinera et pontes et alios usus,postquam turbatum in castris accepere,vexilla convellunt direptisque proximis vicis ipsoque Nauporto,quod minicipii instar erat,retinentes centuriones inrisu et contumeliis,postremo verberibus insectantur,praecipua in Aufidienum Rufum praefectum castrorum ira,quem dereptum vehiculo sarcinis gravant aguntque primo in agmine,per ludibrium rogitantes,an tam immensa onera,tam longa itinera libenter ferret.



23
Se tuttavia volevano porre delle condizioni in pace che neanche i vincitori delle guerre civili avevano chiesto,perché pensavano all’uso della forza invece che alla regola dell’obbedienza e alla legge della disciplina?Scegliessero degli ambasciatori e davanti a lui , venissero date delle direttive.
Approvarono per acclamazione che il figlio di Blaesus generale assolvesse a questa ambasceria e chiedesse il congedo per i soldati dal sedicesimo anno:quando si fosse conseguito la principale richiesta,poi avrebbero fatto sapere le altre.
Partito il giovane, una moderata inattività;ma i soldati insuperbirono poiché il figlio del comandante relatore di pubbliche istanze a sufficienza dimostrava che quelle richieste che con la moderazione non avrebbero ottenuto,con la forza erano state carpite.
Intanto le formazioni mandate a Nauportum ,prima dell’inizio della rivolta, a causa della strada e dei ponti e delle altre opere utili,dopo che seppero dei disordini nelle caserme,strapparono le bandiere e distrutti i villaggi vicini e lo stesso Nauportum,che era simile a un municipio,si scagliarono contro gli ufficiali oppositori con sberleffi e bestemmie,infine con i bastoni,-l’aggressività principalmente contro Aufidienus Rufus,comandate di caserma,che strappato dal carro caricarono di bagagli e lo misero in prima fila,interrogandolo continuamente per scherno se sopportasse volentieri tanto immenso peso,tanta lunga strada.
24
Quippe Rufus diu manipularis,dein centurio,mox castris praefectus,antiquam duramque militiam revocabat,vetus operis ac laboris et eo immitior quia toleraverat.Horum adventu redintegratur seditio,et vagi circumiecta populabantur.Blaesus paucos,maxime praeda onustos,ad terrorem ceterorum adfici verberibus,claudi carcere iubet;nam etiam tum legato a centurionibus et optimo quoque manipularium parebatur.Illi obniti trahentibus,prensare circumstantium genua,ciere modo nomina singulorum,modo centuriam quisque cuius manipularis erat,cohortem,legionem,eadem omnibus imminere clamitantes.Simul probra in legatum cumulant,caelum ac deos obtestantur,nihil reliqui faciunt quo minus invidiam misericordiam,metum et iras permoverent.Adcurritur ab universis,et carcere effracto solvunt vincula desertoresque ac rerum capitalium damnatos sibi iam miscent.


24
Poiché Rufus a lungo fante,poi ufficiale,infine comandante di caserma,richiamava l’antica e dura leva ,vecchio di esperienza e di fatiche e perciò assai rigido in quanto l’aveva sperimentata.Al loro arrivo,la rivolta riprese e soldati sparpagliati depredavano il circondario.Blaesus ordinò di bastonare,di chiudere in carcere pochi soldati carichi di moltissimo bottino,per impaurire tutti gli altri;infatti anche allora si obbediva al generale da parte degli ufficiali e anche dagli ottimi soldati.Quelli resistendo alla ronda, afferravano le ginocchia dei vicini,ora invocavano i nomi dei singoli,ora il plotone in cui ognuno era soldato,il reparto,la legione,gridando che la stessa sorte incombeva su tutti.Intanto riempiono di improperi il generale,chiamando a testimome il cielo e gli dei,non lasciarono dietro nulla d’intentato per sucitare odio,compassione,paura e rabbia.Accorsero tutti e sfondata la prigione sciolsero i legacci e fuggiaschi e condannati per delitti capitali si mescolarono
25
Flagrantior inde vis,plures seditioni duces.Et Vibulenus quidam gregarius miles,ante tribunal Blaesi adlevatus circumstantium umeris,apud turbatos et quid pararet intentos<vos quidem>inquit><his innocentibus et miserrimis lucem et spiritum reddidistis;sed quis fratri meo vitam,quis fratrem mihi reddit?Quem missum ad vos a Germanico exercitu de communibus commodis nocte proxima iugulavit per gladiatores suos,quos in exitium militum habet atque armat.Responde,Blaese,ubi cadaver abieceris:ne hostes quidem sepultura invident.Cum osculis,cum lacrimis dolorem meum implevero,me quoque trucidari iube,dum interfectos nullum ob scelus,sed quia utilitati legionum consulebamus,hi sepeliant>.Ince.debat haec fletu et pectus atque os manibus verberans.



25
Quindi più veemente la violenza,parecchi i capi della rivolta.E Vibulenus un semplice soldato,sollevato sulle spalle dei vicini davanti al palco di Blaesus,di fronte ai soldati agitati e interessati a dove volesse parare<davvero voi>disse<avete restituito la luce e il respiro a questi innocenti e sfortunatissimi,ma chi restituisce la vita a mio fratello,chi a me il fratello?Che mandato a voi dall’armata germanica per il comune interesse Blaesus sgozzò la notte scorsa tramite le sue guardie del corpo,che ha e aizza all’uccisione dei soldati.Rispondi Blaesus,dove hai potuto gettare il cadavere;neanche i nemici impediscono le sepolture.Quando avrò colmato il mio dolore con le lacrime,con i baci,comanda di uccidere anche me,finchè questi ci seppelliscano uccisi per nessun delitto,ma perché ragionavamo nell’interesse degli eserciti.Avvalorava queste parole col pianto e colpendo con le mani il petto e la faccia.
26
Mox disiectis quorum per umeros sustinebatur,praeceps et singulorum pedibus advolutus tantum consternationis invidiaeque concivit,ut pars militum gladiatores,qui e servitio Blaesi erant,pars ceteram eiusdem familiam vincirent,alii ad quaerendum corpus effunderentur.Ac ni propere neque corpus ullum reperiri et servos adhibitis cruciatibus abnuere caedem neque illi fuisse umquam fratrem,pernotuisset,haud multum ab exitio legati aberant.Tribunos tamen ac praefectum castrorum extrusere,sarcinae fugientium direptae;et centurio Lucilius interficitur,cui militaribus facetiis vocabulum<Cedo alteram>indiderant quia f.acta vite in tergo militis alteram clara voce ac rursus aliam poscebat.Ceteros latebrae texere,uno retento Clemente Iulio,qui perferendis militum mandatis habebatur idoneus ob promptum ingenium.Quin ipsae inter se legiones octava et quinta decima ferrum parabant,dum centurionem cognomento Sirpicum illa morti deposcit,quintadecimani tuentur,ni miles nonanus preces et adversum aspernantes minas interiecisset.



26
Poi ,rottosi il gruppo sulle spalle del quale era sostenuto,per terra e gettatosi rapidamente ai piedi dei singoli suscitò tanta turbativa e malevolenza che parte dei militari incatenarono le guardie del corpo che erano del seguito di Blaesus,parte i rimanenti schiavi dello stesso,altri si dedicarono alla ricerca del corpo.E non molto lontano erano dall’uccidere il generale comandante, se non si fosse presto saputo che e nessun corpo si era trovato e che gli schiavi sottoposti a tortura negavano l’assassinio e che quello non aveva avuto mai nessun fratello.
Tuttavia misero in fuga gli alti ufficiali e il responsabile della caserma-distrutti i bagagli dei fuggitivi;ed è ucciso l’ufficiale Lucilius,al quale avevano dato il soprannome con motteggi da caserma <porta qua un’altra> perché rotta una verga sulla schiena dei soldati un’altra ne chiedeva ad alta voce e di nuovo un'altra.Tutti gli altri nascondendosi si salvarono(trattenuto il solo Clemens Iulius che era stato considerato idoneo a riferire le condizioni dei soldati in quanto d’intuito pronto).
Che anzi le stesse legioni,l’ottava e la quindicesima erano pronte ad affilare le armi(,mentre quella chiede la morte per l’ufficiale di nome Sirpicus,quelli della quindicesima lo difendono),se la nona non si fosse intromessa con preghiere e ,contro i riottosi ,con minacce.
27
Haec audita quamquam abstrusum et tristissima quaeque maxime occultantem Tiberium perpulere,ut Drusum filium cum primoribus civitatis duabusque praetoriis cohortibus mitteret,nullis satis certis mandatis,ex re consulturum.Et cohortes delecto milite supra solitum firmatae.Additur magna pars praetoriani equitis et robora Germanorum,qui tum custodes imperatori aderant;simul praetorii praefectus Aelius Seianus,collega Straboni patri suo datus,magna apud Tiberium auctoritate,rector iuveni et ceteris periculorum praemiorumque ostentator.Druso propinquanti quasi per officium obvias fuere legiones,non laetae,ut adsolet,neque insignibus fulgentes,sed inluvie deformi et vultu,quamquam maestitiam imitarentur,contumaciae propiores.



27
La diffusione di queste notizie costrinse Tiberius, per quanto riservato e bravissimo a nascondere tutte le più spiacevoli,ad inviare lì il figlio Drusus con i notabili della città e due plotoni del pretorio,- nessun ordine sufficientemente definito,si sarebbe deciso in base agli eventi.-Ma i plotoni di soldati scelti, rafforzate oltre il solito-.Era aggiunta la gran parte della cavalleria pretoriana e l’elite dei Germani che allora garantivano la sicurezza dell’imperatore;insieme il prefetto del pretorio Aelius Seianus(assegnato come collega al proprio padre Strabonius,molto stimato da Tiberius,guida del giovane e nei confronti degli altri esponitore dei pericoli e dei vantaggi).Mentre Drusus si avvicinava i legionari si fecero incontro ,come per dovere, non ,come al solito,felici né con insegne brillanti ,ma d’aspetto trasandato e col viso,per quanto simulassero la tristezza,più vicino alla boria.
28
Postquam vallum introi.t,portas stationibus firmant,globos armatorum certis castrorum locis opperiri iubent;ceteri tribunal ingenti agmine circumveniunt.Stabat Drusus silentium manu poscens.Illi quotiens oculos ad multitudinem rettulerant,vocibus truculentis strepere,rursum viso Caesare trepidare;murmur incertum,atrox clamor et repente quies;diversis animorum motibus pavebant terrebantque.Tandem interrupto tumultu litteras patris recitat,in quis perscriptum erat praecipuam ipsi fortissimarum legionum curam,quibuscum plurima bella toleravisset;ubi primum a luctu requiesset animus,acturum apud patres de postulatis eorum;misisse interim filium,ut sine cunctatione concederet quae statim tribui possent;cetera senatui servanda,quem neque gratiae neque severitatis expertem haberi par esset.



28
Dopochè entrò nel recinto fortificato,rafforzano le porte con dei corpi di guardia,comandano a drappelli di armati di aspettare in determinati posti dell’accampamento,tutti gli altri circondano il palco in grande schiera.Drusus stava in piedi chiedendo con la mano silenzio.Quelli ogni volta che fissavano gli occhi sulla moltitudine,con minacciose voci urlavano,poi se guardavano il Caesar si spaventavano,un borbottio incerto,un chiasso terribile e un’improvviso silenzio;spaventavano e avevano paura con separati stati d’animo.Infine interrotto il frastuono Drusus legge ad alta voce la lettera del padre nella quale era scritto che aveva la massima attenzione per le fortissime legioni con le quali moltissime guerre aveva sostenuto;non appena si fosse ripreso dal lutto,avrebbe interessato il senato delle loro richieste;intanto aveva mandato il figlio affinchè concedesse senza esitazione ciò che subito poteva essere concesso;il resto doveva essere rimandato al senato che era nell’ordine delle cose considerare né privo di benevolenza né di severità.

29
Responsum est a contione mandata Clementi centurioni quae perferret.Is orditur de missione a sedecim annis,de praemiis finitae militiae,ut denarius diurnum stipendium foret,ne veterani sub vexillo haberentur.Ad ea Drusus cum arbitrium senatus et paris obtenderet,clamore turbatur.Cur venisset,neque augendis militum stipendiis neque adlevandis laboribus,denique nulla bene faciendi licentia?At hercule verbera et necem cunctis permitti.Tiberium olim nomine Augusti desideria legionum frustrari solitum;easdem artes Drusum rettulisse.Numquamne ad se nisi filios familiarum venturos?novum id plane quod imperator sola militis commoda ad senatum reiciat.Eundem ergo senatum consulendum,quotiens supplicia aut proelia indicantur.An praemia sub dominis,poenas sine arbitrio esse?


29
L’assemblea dette mandato all’ufficiale Clemens di rispondere.Questo elenca le richieste e del congedo dopo i sedici anni,e della buona uscita al termine del servizio,e che i reduci non rimanessero come riservisti.
Drusus ,rimandando la decisione di ciò al senato e al padre,viene contestato con fragore:-
perchè era venuto,senza delega di aumentare gli stipendi dei soldati,né di alleviare la fatica,senza delega di non fare infine nulla di bene? Ma per dio bastonate e morte erano consentite a tutti.Tiberius abituato a non soddisfare le richieste delle legioni già nel nome di Augustus;Druso aveva riportato lo stesso modo di agire.
Mai dunque verrà nessuno da loro se non figli sotto tutore?Questa è una novità assoluta che l’imperatore rimandi al senato solo le oppurtunità per i soldati.Quindi si deve consultare il senato ogniqualvolta supplizi o guerre siano palesate.Oppure le pene non avevano un giudice,le ricompense si?-


30
Postremo deserunt tribunal,ut quis praetorianorum militum amicorumve Caesaris occurreret,manus intentantes,causam discordiae et initium armorum,maxime infensi Cn.Lentulo,quod is,ante alios aetate et gloria belli,firmare Drusum credebatur et illa militiae flagitia primus aspernari.Nec multo post digredientem……..ac provisu periculi hiberna castra repetentem circumsistunt rogitantes quo pergeret,ad imperatorem an ad patres,ut illic quoque commodis legionum adversaretur;simul ingruunt,saxa iaciunt.Iamque lapidis ictu cruentus et exitii certus adcursu multitudinis quae cum Druso advenerat protectus est.Noctem minacem et in scelus erupturam fors lenivit.Nam luna claro repente caelo visa languescere.Id miles rationis ignarus omen praesentium accepit,suis laboribus defectionem sideris adsimulans,prospereque cessura ..quae pergerent,si fulgor et claritudo deae redderetur.



30
Infine vanno via dal palco,mostrando i pugni contro i soldati pretoriani o gli amici del Caesar, cercando la rissa , aggressivi soprattutto con Cn.Lentulus,poiché si pensava che questo,davanti agli altri per età e gloria militare, appoggiasse Drusus e che per primo avesse disprezzato quelle azioni dei soldati.Nè molto dopo i soldati, Lentulus si allontanò e dirigendosi,visto il pericolo,verso la base invernale,lo circondano chiedendogli dove andasse,se dall’imperatore o dai padri, per avversare gli interessi dell’esercito anche lì,e intanto lo assalgono  a sassate.Colpito , già sanguinante   e sicuro di morire fu difeso dall’arrivo della schiera che con Drusus era sopraggiunta.
Il destino portò quiete alla notte minacciosa e foriera di scelleratezze.Infatti la luna fu vista nel chiaro cielo improvvisamente affievolirsi.I soldati,ignari del motivo,spiegarono ciò come presagio del momento ,(paragonando la sparizione dell’astro alle proprie fatiche),e che la situazione si sarebbe evoluta positivamente se la luminosa e chiara dea fosse riapparsa.

31
Igitur aeris sono,tubarum cornuumque concentu strepere;prout splendidior obscuriorve,laetari aut maerere;et postquam ortae nubes offecere visui creditumque conditam tenebris,ut sunt mobiles ad supestitionem perculsae semel mentes,sibi aeternum laborem po.tendi,sua facinora aversari deos lamentantur.Utendum inclinatione ea Caesar et quae casus obtulerat in sapientiam vertenda ratus circumiri tentoria iubet;accitur centurio Clemens et si … alii bonis artibus grati in vulgus.Hi vigiliis stationibus custodiis portarum se inserunt;spem offerunt,metum intendunt:<quo usque filium imperatoris obsidebimus?quis certaminum finis?Percennione et Vibuleno sacramentum dicturi sumus?Percennius et Vibulenus stipendia militibus,agros emeritis largientur?denique pro Neronibus et Drusis imperium populi Romani capessent?quin potius,ut novissimi in culpam,ita primi ad paenitentiam sumus?Tarda sunt quae in commune expostulantur:privatam gratiam statim mereare,statim recipias>Commotis per haec mentibus et inter se suspectis tironem a veterano,legionem a legione dissociant.Tum redire paulatim amor obsequi:omittunt portas,signa unum in locum principio seditionis congragata suas in sedes referunt.



31
Quindi si misero a rumoreggiare in accordo con un suono di armi, di trombe e corni;si rallegravano o s’intristivano a seconda che la luna era più brillante o più nascosta;e dopochè l’apparizione di nuvole né impedì la vista e la credettero vinta dalle tenebre,i soldati iniziarono a lamentarsi,(poichè le menti una volta spaventate ,sono inclini alla superstizione) ,che si prospettava per loro un eterno travaglio,che le loro azioni erano avversate dagli dei.Caesar pensando di servirsi di questo atteggiamento e di sfruttare l’occasione che la sorte aveva offerto ,comanda di far il giro delle tende,chiama con sé l’ufficiale Clemens e quant’altri di buoni sentimenti ben accetti alla truppa.Questi si introducono tra le ronde,tra gli uomini di guardia ,tra i guardiani delle porte;danno speranze,ingrandiscono i timori<fino a quando assedieremo il figlio dell’imperatore?quale l’esito delle lotte?giureremo per Percennius e Vibulenus?Percennius e Vibulenus daranno la paga ai soldati ,le terre ai congedati?infine assumeranno il governo del popolo romano al posto dei Drusi e dei Nerones?che di più ?, come siamo gli ultimi a essere colpevoli,così i primi a pentirci .
Quelle rivendicazioni che da associati si richiedono tardano ;la riconoscenza personale invece appena la meriti l’ottieni.
Turbate le menti da questi discorsi e tra sé sospettosi, le reclute si dividono dai veterani,un’armata dall’altra.Allora ritornò l’amore per l’obbedienza:abbandonarono gli ingressi,riportarono le insegne, riunite all’inizio in un unico luogo , alle loro proprie sedi.
32
Drusus orto die et vocata contione,quamquam rudis dicendi,nobilitate ingenita incusat priora,probat praesentia;negat se terrore et minis vinci:flexos ad modestiam si videat,si supplices audiat,scripturum patri ut placatus legionum preces exciperet.Orantibus rursum idem Blaesus et L.Aponius,eques Romanus e cohorte Drusi,Iustusque Catonius,primi ordinis centurio,ad Tiberium mittuntur.Certatum inde sententiis,cum alii opperiendos legatos atque interim comitate permulcendum militem censerent,alii fortioribus remediis agendum:nihil in vulgo modicum;terrere,ni paveant;ubi pertimuerint,impune contemni:dum superstitio urgeat,adiciendos ex duce metus sublatis seditionis auctoribus.Promptum ad asperiora ingenium Druso erat:vocatos Vibulenum et Percennium interfici iubet.Tradunt plerique intra tabernaculum ducis obrutos,alii corpora extra vallum abiecta ostentui.


32
Drusus fattosi giorno e convocata un’adunanza,per quanto inesperto nel parlare,per nobiltà congenita biasima l’atteggiamento precedente,approva l’attuale;dice di non essere condizionato dalla paura né dalle minacce; se li vedeva tranquilli,se li sentiva pregare,avrebbe scritto al padre affinchè ,rabbonito, accogliesse le preghiere dell’esercito .
Con l’approvazione dei soldati, lo stesso Blaesus , L.Aponius,borghese romano del reparto di Drusus e Iustus Catonius,ufficiale scelto, vengono inviati a Tiberius.
Quindi ci fu uno scontro sul da farsi, con alcuni che consigliavano di attendere l’ambasciata e intanto di addolcire i soldati con atteggiamenti liberali,altri che bisognava agire con rimedi più forti;-i soldati non avevano nessuna moderazione,di terrorizzarli se non avevano paura,una volta intimoriti potevano essere trascurati senza conseguenze:finchè la supestizione li attanagliava,il comandante doveva aumentarne la soggezione uccidendo gli autori della rivolta-.
Drusus aveva un carattere assai rigido,fatti venire Vibulenus e Percennius li fece uccidere.
I più dicono che fossero sepolti dentro il padiglione del comandante,altri che i corpi fossero stati gettati oltre le fortificazioni come esempio.

33
Tum ut quisque praecipuus turbator conquisiti,et pars extra castra palantes a centurionibus aut praetoriarum cohortium militibus caesi,quosdam ipsi manipuli documentum fidei tradidere.Auxerat militum curas praemature hiems imbribus continuis adeoque saevis,ut non egredi tentoria,congregari inter se,vix tutari signa possent,quae turbine atque unda raptabantur.Durabat et formido caelestis irae,nec frustra adversus impios hebescere sidera,ruere tempestates:non aliud malorum levamentum,quam si linquerent castra infausta temerataque et soluti piaculo suis quisque hibernis redderentur.Primum octava,dein quinta decima legio rediere;nonanus opperiendas Tiberii epistulas clamitaverat;mox desolatus aliorum discessione imminentem necessitatem sponte praevenit.Et Drusus non exspectato legatorum regressu,quia praesentia satis consederant,in urbem rediit.



33
Subito furono ricercati i rivoltosi più in vista, e parte di loro uccisi dagli ufficiali o dai soldati dei reparti pretoriani mentre erano vagabondavanoi fuori della base,alcuni di loro gli stessi compagni li consegnarono come attestato di fedeltà.L’inverno anticipato aveva aumentato le ambasce dei soldati con le piogge ininterrotte e a tal punto rovinose che non si poteva uscire dalle tende,riunirsi tra di sé, impedire che le bandiere non venissero travolte dal nubifragio e dall’acqua.Persisteva anche la paura dell’ira celeste,-( a ragione gli astri tendevano a sparire contro gli infedeli e i temporali si scatenavano;nessun altro rimedio alle disgrazie che abbandonare la sfortunata e contaminata base e espiata la colpa tornare ognuno alle proprie sedi invernali)-.
Per prima l’ottava,poi la quindicesima legione ritornarono indietro,quelli della nona avevano strillato che si dovesse aspettare la risposta di Tiberius,poi lasciati soli dalla ritirata delle altre spontaneamente prevennero l’imminente fatalità.E Drusus senza aspettare il ritorno della ambasceria,poiché la situazione al momento era normalizzata,ritornò nella capitale.

34
Isdem ferme diebus isdem causis Germanicae legiones turbatae,quanto plures,tanto violentius,et magna spe fore ut Germanicus Caesar imperium alterius pati nequiret daretque se legionibus vi sua cuncta tracturis.Duo apud ripam Rheni exercitus erant;cui nomen superiori,sub C.Silio legato,inferiorem A.Caecina curabat.Regimen summae rei penes Germanicum,agendo Galliarum censui tum intentum.Sed quibus Silius moderabatur,mente ambigua fortunam seditionis alienae speculabantur.Inferioris exercitus miles in rabiem prolapsus est,orto ab unetvicesimanis quintanisque initio et tractis prima quoque ac vicesima legionibus;nam isdem aestivis in finibus Ubiorum habebantur per otium aut levia munia.Igitur audito fine Augusti vernacula multitudo,nuper acto in urbe dilectu,lasciviae sueta,laborum intolerans,implere ceterorum rudes animos:venisse tempus quo veterani maturam missionem,iuvenes largiora stipendia,cuncti modum miseriarum exposcerent saevitiamque centurionum ulciscerentur.Non unus haec,ut Pannonicas inter legiones Percennius nec apud trepidas militum aures,alios validiores exercitus respicentium,sed multa seditionis ora vocesque;sua in manu sitam rem Romanam,suis victoriis augeri rem publicam,in suum cognomentum adscisci imperatores.



34
Negli stessi giorni ,per le medesime cause,agitate le armate Germaniche,quanto più numerose,tanto più violentemente,anche per la grande speranza che il Caesar Germanicus non riuscisse a sopportare l’altrui potere e si affidasse ai soldati pronte a trascinare tutto con le loro forze.C’erano due armate lungo il corso del Rhenus:quella che aveva il nome di Superiore sotto il generale C.Silus,l’Inferiore la comandava A.Caecina.
Germanicus ,allora impegnato a censire le Galliae,aveva il comando supremo.
Ma quella guidata da Silius osservava il succedersi della rivolta dell’altra con atteggiamento dubbioso.
I soldati dell’armata inferiore cedettero all’ira,(l’inizio fu dato da quelli della ventunesima e della quinta e si aggiunsero anche quelli della prima e della ventesima)infatti stazionavano, nell’ozio o in leggere corvee, nella stessa base estiva nel territorio degli Ubii,ma la folla di popolani,appena fatta la leva a Roma,abituatualmente insolente e non abituata alle fatiche,saputo della morte di Augustus,riempì di aspettative le menti grossolane degli altri:-era maturato per i veterani il conseguimento del congedo,per i giovani una paga più grande ,per tutti un limite delle fatiche e di vendicarsi della cattiveria dei superiori-.
Queste lamentele non uno solo,(come Pecennius tra l’armata Pannonica ,e non tra orecchie di soldati timorosi,che guardavano altri più forti eserciti),ma molte le bocche, le parole di rivolta,-lo stato Romano nelle loro mani,con le loro vittorie si era ingrandito lo stato,con il loro soprannome i comandanti venivano celebrati-.
35
Nec legatus obviam ibat:quippe plurium vaecordia constantiam exemerat.Repente lymphati destrictis gladiis in centuriones invadunt:ea vetustissima militaribus odiis materies et saeviendi principium.Prostratos verberibus mulcant,sexageni singulos,ut numerum centurionum adaequarent;tum convulsos laniatosque et partim exanimos ante vallum aut in amnem Rhenum proiciunt.Septimius cum perfugisset ad tribunal pedibusque Caecinae advolveretur,eo usque flagitatus est,donec ad exitium dederetur.Cassius Chaerea,mox caede C.Caesaris memoriam apud posteros adeptus,tum adulescens et animi ferox,inter obstantes et armatos ferro viam patefecit.Non tribunus ultra,non castrorum praefectus ius obtinuit:vigilias stationes,et si qua alia praesens usus indixerat,ipsi partiebantur.Id militares animos altius coniectantibus praecipuum indicium magni atque implacabilis motus quod neque disiecti nec paucorum isntinctu,sed pariter ardescerent,pariter silerent,tanta aequalitate et constantia,ut regi crederes.


35
Né il comandante si opponeva:poiché la furia dei più aveva avuto il sopravvento sulla fermezza.Improvvisamente come invasati aggrediscono con le spade sguainate i centurioni: antichissimo soggetto di rancori nei soldati e punto iniziale dell’infuriare.Riempiono di bastonate quelli caduti,sessanta contro uno,in modo da eguagliare il numero dei centurioni;poi li buttano feriti e lacerati e in parte morti davanti alle trincee o nel fiume Rhenus.Septimius fuggito verso il palco ufficiali e gettatosi ai piedi di Caecina,tanto insistentemente fu richiesto finchè non fu abbandonato alla morte.Cassius Chaerea,poi fu ricordato dai posteri per l’uccisione di Caius Caesar,allora giovane e ardito,si aprì la stada con la forza tra gli oppositori e gli armati.Non il generale,non il comandante della base mantennero l’autorità;i soldati stessi assegnavano le sentinelle,i turni di guardia e quant’altro fosse necessario al momento.Per coloro che osservavano più in profondità la psiche dei militari questo era il principale segno del grande e inesorabile ammutinamento che né divisi né per impulso di pochi,ma contemporaneamente infuriavano,contemporaneamente s’azzittivano,con tanta uniformità e fermezza che li avresti creduti guidati.

36
Interea Germanico per Gallias,ut diximus,census accipienti excessisse Augustum adfertur.Neptem eius Agrippinam in matrimonio pluresque ex ea liberos habebat,ipse Druso fratre Tiberii genitus,Augustae nepos,sed anxius occultis in se patrui aviaeque odiis,quorum causae acriores quia iniquae.Quippe Drusi magna apud populum Romanum memoria,credebaturque,si rerum poti.us foret,libertatem redditurus;unde in Germanicum favor et spes eadem.Nam iuveni civile ingenium,mira comitas et diversa a Tiberii sermone vultu, adrogantibus et obscuris.Accedebant muliebres offensiones novercalibus Liviae in Agrippinam stimulis,atque ipsa Agrippina paulo commotior,nisi quod castitate et mariti amore quamvis indomitum animum in bonum vertebat.


36
Intanto si riferisce a Germanicus impegnato,come dicemmo,nella rilevazione tributaria delle Galliae,che Augustus era trapassato.Aveva in moglie Agrippina,la nipote di quello e molti figli da lei,lui stesso generato da Drusus fratello di Tiberius,nipote dell’Augusta,tuttavia inquieto per il celato odio,(le motivazioni del quale tanto più intense poiché ingiuste), nei suoi confronti dello zio e della nonna.Infatti vivo il ricordo presso il popolo romano di Drusus e si credeva che se fosse andato al potere , avrebbe ripristinato la repubblica,da qui la medesima speranza e la simpatia per Germanicus.Inoltre il giovane non si dava le arie,aveva un amichevole modo di fare e diverso dal parlare e dal viso di Tiberius,arrogante e indecifrabile.
Femminili rivalità si aggiungevano ( punzecchiature da suocera di Livia verso Agrippina),e la stessa Agrippina poco più che impulsiva,senonchè alla fine diveniva buona ,per quanto ostinata,per amore del marito e per disinteresse.

37
Sed Germanicus quanto summae spei propior,tanto impensius pro Tiberio niti;seque et proximos et Belgarum civitates in verba eius adigit.Dehinc audito legionum tumultu raptim profectus obvias extra castra habuit,deiectis in terram oculis velut paenitentia.Postquam vallum iniit,dissoni questus audiri coepere;et quidam prensa manu eius per speciem exosculandi inseruerunt digitos,ut vacua dentibus ora contingeret;alii curvata senio membra ostendebant.Adsistentem contionem,quia permixta videbatur,discedere in manipulos iubet;sic melius audituros responsum;vexilla praeferri,ut id saltem discerneret cohortes:tarde obtemperavere.Tunc a veneratione Augusti orsus flexit ad victorias triumphosque Tiberii praecipuis laudibus celebrans quae apud Germanias illis cum legionibus pulcherrima fecisset,Italiae inde consensum,Galliarum fidem extollit;nil usquam turbidum aut discors.Silentio haec vel murmure modico audita sunt.


37
Ma Germanicus quanto più prossimo al potere tanto più intensamente si prodigava per Tiberius;giurò e fece giurare gli intimi e le comunità Belgae per Tiberius.Quindi venuto a sapere della sollevazione dei soldati,subito partito, li incontrò fuori della base,gli occhi abbassati come se pentiti.Dopochè entrò nelle difese,diverse lagnanze si iniziarono a sentire,e alcuni afferrata la sua mano come per baciarla introdussero le sue dita affinchè si accorgesse delle bocche sdentate,altri mostravano gli arti piegati dall’età.
Ordina che l’assemblea circostante,poiché gli sembrava caotica,si svolgesse inquadrata per reparti,( risposero che così avrebbero udito meglio) mettessero avanti le bandiere in modo almeno da riconoscere i reparti;svogliatamente acconsentirono. Allora all’inizio onorato Augustus si volse alle vittorie e ai trionfi di Tiberius celebrando con particolare plauso le splendide azioni operate in Germania con quei reparti,quindi lodò il consenso dell’Italia,la fedeltà delle Galliae,ovunquenessuna contestazione o dissenso. Queste parole furono ascoltate in silenzio o con un leggero mormorio.

38
Ut seditionem attigit,ubi modestia militaris,ubi veteris disciplinae decus,quonam tribunos,quo centuriones exegissent rogitans,nudant universi corpora,cicatrices ex vulneribus,verberum notas exprobrant;mox indiscretis vocibus pretia vacationum,angustias stipendii,duritiam operum ac propriis nominibus incusant vallum,fossas,pabuli materiae lignorum adgestus,et si qua alia ex necessitate aut adversus otium castrorum quaeruntur;
atrocissimus veteranorum clamor oriebatur,qui tricena aut supra stipendia numerantes,mederetur fessis,neu mortem in isdem laboribus,sed finem tam exercitae militiae neque inopem requiem orabant.Fuere etiam qui legatam a divo Augusto pecuniam reposcerent,faustis in Germanicum ominibus;et si vellet imperium,promptos ostentavere.Tum vero,quasi scelere contaminaretur,praeceps tribunali desiluit.Opposuerunt abeunti arma,minitantes,ni regrederetur.At ille moriturum potius quam fidem exueret clamitans ferrum a latere diripuit elatumque deferebat in pectus,ni proximi prensam dextram vi attuissent.Extrema et conglobata inter se pars contionis ac,vix credibile dictu,quidam singuli propius incedentes feriret hortabantur;et miles nomine Calusidius strictum obtulit gladium,addito acutiorem esse.Saevum id malique moris etiam furentibus visum,ac spatium fuit,quo Caesar ab amicis in tabernaculum raperetur.


38
Come iniziò a parlare della contestazione, chiedendo dove fosse la moderazione dei militari,dove la correttezza dell’antica disciplina,dove mai avessero scacciato gli ufficiali ,dove i sottufficiali,tutti insieme si denudano i corpi,ostentano le cicatrici da ferite,i segni delle frustate;poi con voci all’unisono si lamentano del costo dei congedi,dei ridotti stipendi,dei faticosi lavori e specificamente nominandoli,si lamentavano dei lavori per il terrapieno,per le trincee,del trasporto del foraggio,di materiali e di legname, e di qualsivoglia altro lavoro venisse richiesto per necessità o contro l’inattività nella base;
si alzava un altissimo fragore dai veterani,che conteggiando i trenta e più anni di servizio ciascuno,rivendicavano di far curare gli ammalati ,di non di morire nelle medesime corvèe,ma la fine di tanta faticosa milizia con inoltre una dignitosa liquidazione.Ci furono anche quelli che chiesero i soldi lasciati dal divino Augustus per testamento,-favorevole l’oroscopo a Germanicus,e se avesse voluto il potere,sarebbero stati a disposizione.
Allora in realtà Germanicus scese velocemente dal palco come se fosse stato infangato dalla scellerata proposta.I soldati con le armi in mano si opposero alla sua uscita,minacciandolo se non fosse risalito.Ma lui urlando che sarebbe morto piuttosto che tradire ,strappò dal fianco l’arma e alzata se la sarebbe puntata sul petto se i vicini,presa la destra,non lo avessero trattenuto con la forza.Una parte dei manifestanti giù in fondo e accorpati insieme e ,incredibile a dirsi,alcuni individui arrivati più vicino, lo invitavano a ferirsi e un soldato di nome Calusidius gli offrì la spada sguainata aggiungendo che era più tagliente.
Questa scena sembrò violenta e malvagia agli stessi sediziosi e si creò lo spazio perché il Caesar fosse trascinato dagli amici nella tenda.

39
Consultatum ibi de remedio.Etenim nuntiabatur parari legatos,qui superiorem exercitum ad causam eandem traherent;destinatum excidio Ubiorum oppidum,imbutasque praeda manus in direptionem Galliarum erupturas.Augebat metum gnarus Romanae seditionis et,si omitteretur ripa,invasurus hostis.At si auxilia et socii adversum abscedentes legiones armarentur,civili bellum suscipi.Periculosa severitas,flagitiosa largitio:seu nihil militi sive omnia concede..ntur,in ancipiti res publica.Igitur volutatis inter se rationibus placitum ut epistulae nomine principis scriberentur:missionem dari vicena stipendia meritis,exauctorari qui sena dena fecissent ac retineri sub vexillo ceterorum immunes nisi propulsandi hostis,legata quae petiverant exsolvi duplicarique.



39
Lì la riunione sul da farsi.Infatti si aveva notizia che messaggeri erano pronti per far aderire alla medesima causa l’armata superiore ,che votata alla distruzione la città degli Ubii,e che con le mani piene di bottino avrebbe invaso le Galliae.Il nemico metteva più paura in quanto consapevole dell’ammutinamento Romano e sicuro invasore se si fosse abbandonata la riva.Ma se le truppe ausiliarie e gli alleati avessero fronteggiato i soldati ammutinati,sarebbe ripresa la guerra civile.Pericolosa la severità,disonorevole la condiscendenza:lo stato in pericolo sia che si concedesse tutto o nulla.
Quindi dopo aver ponderaro le proposte ,la decisione di scrivere una lettera a nome dell’imperatore dove si dava il congedo ai militari in servizio da vent’anni,si licenziavano quelli da sedici anni e divenivano riservisti, esenti da tutto meno che da opporsi al nemico,inoltre si dava e si raddoppiava il lascito che avevano richiesto .
40
Sensit miles in tempus conficta statimque flagitavit.Missio per tribunos maturatur,largitio differebatur in hiberna cuiusque.Non abscessere quintani unetvicesimanique,donec isdem in aestivis contracta ex viatico amicorum ipsiuque Caesaris pecunia persolveretur.Primam ac vicesimam legiones Caecina legatus in civitatem Ubiorum reduxit,turpi agmine,cum fisci de imperatore rapti inter signa interque aquilas veherentur.Germanicus superiorem ad exercitum profectus secundam et tertiam decimam et sextam decimam legiones nihil cunctatas sacramento adigit:quartadecimani paulum dubitaverant.Pecunia et missio quamvis non flagitantibus oblata est .

40
I soldati colsero al volo lìoccasione e subito ne approfittarono.I congedi vengono dati tramite gli alti ufficiali,le regalie vengono differite nelle rispettive basi invernali.Quelli della quinta e della ventunesima non desistettero finchè non fu pagato nelle stesse basi estive il denaro contrattato con le indennità degli amici e con i soldi dello stesso Caesar.Il generale Caecina ricondusse la prima e la ventesima nella comunità degli Ubii,vergognoso lo schieramento,poiché il tesoro ghermito al comandante veniva portato in mezzo alle bandiere e alle aquile delle legioni.
Germanicus giunto all’armata superiore fece giurare senza esitazione la seconda,la tredicesima e la sesta legione:quelli della quattordicesima un poco titubarono.I soldi e i congedi,benchè non reclamati, furono dati .

41
At in Chaucis coeptavere seditionem praesidium agitantes vexillarii discordium legionum,et praesenti duorum militum supplicio paulum repressi sunt.Iusserat id M.Ennius,castrorum praefectus,bono magis exemplo quam concesso iure.Deinde intumescente motu profugus repertusque,postquam intutae latebrae,praesidium ab audacia mutuatur:non prafectum ab iis,sed Germanicum ducem,sed Tiberium imperatorem violari.Simul exterritis qui obstiterant,raptum vexillum ad ripam vertit,et si quis agmine decessisset,pro desertore fore clamitans reduxit in hiberna turbidos et nihil ausos.


41
Ma i riservisti ,operativi tra i Chaucii,delle legioni ribelli, iniziarono una rivolta,e al momento li fermò un poco la condanna a morte di due di loro.L’ aveva ordinata M.Ennius comandante della base,più a mò di esempio che in modo legale.Quindi fuggitivo, aggravandosi la ribellione, e, scoperto il nascondiglio,trovato,si aiutò coll’audacia:-non facevano violenza a un ufficiale,ma al generale Germanicus, a Tiberius comandante supremo-.
Impauriti tutti quelli che lo fronteggiavano,afferra e gira verso la riva lo stendardo e urlando che se qualcuno avesse abbandonato lo schieramento sarebbe divenuto un disertore,li riportò nella base invernale inquieti ma rassegnati.

42
Interea legati ab senatu regressum iam apud aram Ubiorum Germanicum adeunt.Duae ibi legiones,prima atque vicesima,veteranique nuper missi sub vexillo hiemabant.Pavidos et conscientia vaecordes intrat metus:venisse patrum iussu qui inrita facerent quae per seditionem expresserant.Utque mos vulgo quamvis falsis reum subdere.Munatium Plancum consulatu functum,principem legationis,auctorem senatus consulti incusant;et nocte concubia vexillum in domo Germanici situm flagitare occipiunt,concursuque ad ianuam facto moliuntur fores,extractum cubili Caesarem tradere vexillum intento mortis metu subigunt.Mox vagi per vias obvios habuere legatos audita consternatione ad Germanicum tendentes.Ingerunt contumelias,caedem parant,Planco maxime,quem dignitas fuga impediverat;neque aliud periclitanti subsidium quam castra primae legionis.Illic signa et aquilam amplexus religione sese tutabatur,ac ni aquilifer Calpurnius vim extremam arcuisset,rarum etiam inter hostes,legatus populi Romani Romanis in castris sanguine suo altaria deum commaculavisset.Luce demum,postquam dux et miles et facta noscebantur,ingressus castra Germanicus perduci ad se Plancum imperat recepitque in tribunal.Tum fatalem increpans rabiem,neque militum,sed deum ira resurgere,cur venerint legati aperit;ius legationis atque ipsius Planci gravem et immeritum casum,simul quantum dedecoris adierit legio,facunde miseratur,attonitaque magis quam quieta contione legatos praesidio auxiliarium equitum dimittit.



42
Intanto la delegazione del senato raggiunge Germanicus già ritornato presso l’altare dei Germani Ubii.Lì svernavano due legioni,la prima e la ventesima e i riservisti appena inquadrati .Entra la paura in loro ansiosi e furiosi per la cattiva coscienza:-quelli erano venuti su ordine del senato per rendere nulli gli accordi sottoscritti durante la rivolta-.E come è abitudine del popolo,creano il colpevole anche in mezzo alle falsità.Se la prendono con Munatius Plancus ex senatore,capo della delegazione,come ispiratore del decreto del senato,e in piena notte iniziano a reclamare la bandiera posta nella casa di Germanicus,e arrivati in fretta all’ingresso sfondano la porta e costringono Germanicus ,fatto alzare dal letto,a consegnare la bandiera sotto la minaccia della morte.Poi vagabondi per le vie vanno a sbattere con gli ambasciatori accorsi verso Germanicus dopo aver sentito la contestazione.i militari lanciano insulti,sono pronti a uccidere ,soprattutto Plancus al quale il senso dell’onore aveva impedito di fuggire, e nessun altro aiuto per il minacciato ci fu che la caserma della prima legione.Lì abbracciato alle bandiere e al vessillo con l’aquila cercava difesa nella religione,ma se il porta aquila Calpurnius non avesse impedito l’assassinio,cosa rara anche tra i nemici,l’ambasciatore del popolo Romanus avrebbe contaminato col suo sangue gli altari degli dei.Infine colla luce,dopochè il comandante e i soldati e i fatti erano stati conosciuti,Germanicus entrato nella base comandò di condurgli Plancus e lo ricevette sul palco.Poi spiegò perché era venuta la delegazione,biasimando la casuale rabbia e che era rinata l’ira divina,non dei soldati;con eloquenza ebbe compassione degli autorevoli ambasciatori, dello stesso Plancus per il grave e immeritato incidente, e deplorò anche l’enorme disonore che aveva colpito la legione ,e tra lo sbigottimento più che tra una riappacificata assemblea lo fece andar via con una scorta di cavalieri ausiliari.
43
Eo in metu arguere Germanicum omnes,quod non ad superiorem exercitum pergeret,ubi obsequia et contra rebelles auxilium:satis superque missione et pecunia et mollibus consultis peccatum.Vel si vilis ipsi salus,cur filium parvulum,cur gravidam coniugem inter furentes et omnis humani iuris violatores haberet?Illos saltem avo et rei publicae redderet.Diu cunctatus aspernantem uxorem,cum se divo Augusto ortam neque degenerem ad pericula testaretur,postremo uterum eius et communem filium multo cum fletu complexus,ut abiret perpulit.Incedebat muliebre et miserabile agmen,profuga ducis uxor,parvulum sinu filium gerens,lamentantes circum amicorum coniuges,quae simul trahebantur;nec minus tristes qui manebant.


43
In questo frangente tutti rimproverarono Germanicus perchè non aveva intenzione di andare all’armata superiore ossequiente e di aiuto contro i ribelli:-troppi sbagli con i congedi,le buste paga e le deboli decisioni-.
Ancora se non dava importanza alla propria salvezza,perché teneva il piccolo figlio,la moglie incinta tra soldati infuriati e disumani?Almeno quelli ridasse al nonno e allo Stato.
Dopo aver a lungo esitato infine abbracciando con lungo pianto il figlio comune e il grembo di lei, costrinse la moglie a partire,contraria perché voleva dimostrarsi della schiatta del divino Augusto e coraggiosa di fronte ai pericoli.
La commovente processione di femmine avanzava,la moglie del comandante fuggitiva col piccolo figlio al seno,piangenti intorno le mogli degli amici che ugualmente erano portate via;né meno sconsolati coloro che rimanevano.

44
Non florentis Caesaris neque suis in castris,sed velut in urbe victa facies,gemitusque ac planctus etiam militum aures oraque advertere.Progrediuntur contuberniis:quis ille flebilis sonus?Quod tam triste …?Feminas inlustres,non centurionem ad tutelam,non militem,nihil imperiatoriae uxoris aut comitatus soliti:pergere ad Treviros et externae fidei.Pudor inde et miseratio et patris Agrippae,August. avi memoria;socer Drusus,ipsa insigni fecunditate,praeclara pudicitia;iam infans in castris genitus,in contubernio legionum eductus,quem militari vocabulo Caligulam appellabant,quia plerumque ad concilianda vulgi studia eo tegmine pedum induebatur.Sed nihil aeque flexit quam invidia in Treviros:orant obsistunt,rediret maneret,pars Agrippinae occursantes,plurimi ad Germanicum regressi.Isque ut erat recens dolore et ira,apud circumfusos ita coepit.



44

L’aspetto del Caesar non allegro nè come se nella propria base militare,ma come in una città sconfitta,anche le orecchie e i volti dei soldati si accorsero dei pianti e dei colpi.Avanzano tra gli alloggiamenti:chi è quella dolente voce?Quale …..così triste?-Nobildonne senza la scorta di graduati,di soldati,niente del solito seguito o consono alla moglie del comandante,se ne andavano dai Treviri ,sotto la tutela straniera-.
Quindi un sentimento di vergogna e di compassione e la memoria del padre Agrippa,del nonno Augustus;Drusus il suocero,lei stessa famosa per la prolificità,per il pudore;infine un figlio partorito in caserma,allevato tra le tende dei soldati che chiamavano con termine militare Caligula poiché per attirare la simpatia della truppa indossava quelle calzature dei piedi.Ma nulla ugualmente li piegò quanto la gelosia verso i Treviri:i soldati pregano,si oppongono,-rimanesse,ritornasse;(
parte andando incontro a Agrippina,moltissimi tornati indietro presso Germanicus).Questo siccome aveva un dolore e uno sdegno freschi,così parlò agli astanti;
45
<Non mihi uxor aut filius patre et re publica cariores sunt,sed illum quidem sua maiestas,imperium Romanum ceteri exercitus defendent:coniugem et liberos meos,quos pro gloria vestra libens ad exitium offerrem,nunc procul a furentibus summoveo,ut,quidquid istud sceleris imminet,meo tantum sanguine pietur,neve occisus Augusti pronepos,interfecta Tiberii nurus nocentiores vos faciat.Quid enim per hos dies inausum intemeratumve vobis?Quod nomen huic coetui dabo?Militesne appellem,qui filium imperatoris vestri vallo et armis circumsedistis?an cives,quibus tam proiecta senatus auctoritas?Hostium quoque ius et sacra legationis et fas gentium rupistis.Divus Iulius seditionem exercitus verbo uno compescuit,Quirites vocando qui sacramentum eius detrectabant;divus Augustus vultu et aspectu Actiacas legiones exterruit:nos,ut nondum eosdem,ita ex illis ortos si Hispaniae Syriaeve miles aspernaretur,tamen mirum et indignum erat.Primane et vicesima legiones,illa signis a Tiberio acceptis,tu tot proeliorum socia,tot praemiis aucta-egregiam duci vestro gratiam refertis.Hunc ego nuntium patri,laeta omnia aliis e provinciis audienti,feram?Ipsius tirones,ipsius veteranos non missione,non pecunia satiatos;hic tantum interfici centuriones,eici tribunos,includi legatos;infecta sanguine castra flumina,meque precariam animam inter infensos trahere.



45
<Per me non sono il figlio e la moglie più cari del padre e dello stato,ma certamente gli altri eserciti difenderanno l’impero romano,la sua nobiltà difenderà lui;ora allontano dai sediziosi la moglie e i miei figli,(che volentieri farei morire per la vostra gloria), affinchè,qualunque sia l’esito di questo misfatto,sia purificato col mio sangue,e l’uccisione del pronipote di Augustus,la soppressione della nuora di Tiberius non vi provochi una maggiore imputazione .Infatti in questi giorni cosa non osato o di onesto?Quale nome darò a questo assembramento?O dovrei chiamare commilitoni voi che circondate con le armi nella trincea il figlio del vostro imperatore?oppure cittadini voi dai quali l’autorità del senato non considerata?Avete gettato alle ortiche anche i diritti dei nemici e la santità delle ambasciate e il rispetto per le nazioni.
Il divino Iulius risolse la ribellione dei soldati con una sola parola,chiamando”borghesi” quelli che avevano rotto il giuramento con lui;il divino Augustus col viso e con gli occhi mise paura alle legioni Actiane; io certo non ancora come loro stessi anche se da loro nato, tuttavia mi sarei indignato e meravigliato se gli eserciti della Hispania o della Syria mi si fossero ribellati.
Forse che voi, la prima e la ventesima legione,(quella con le insegne ricevute da Tiberius,tu compagna di tante battaglie,tante volte premiata), dimostrate una grande riconoscenza al vostro comandante?Io dovrei riferire questo messaggio al padre imperatore, lieto per le notizie delle altre province?Che le proprie reclute ,i propri veterani insoddisfatti del congedo,della paga;che solamente qui uccisi i graduati,scacciati gli ufficiali,asserragliati i comandi;che la base e i fiumi impregnati di sangue e io trascino una precaria esistenza tra soldati ostili.
46

Cur enim primo contionis die ferrum illud,quod pectori meo infigere parabam,detraxistis,o improvidi amici?Melius et amantius ille qui gladium offerebat.Cecidissem certe nondum tot flagitiorum exercitui meo conscius;legissetis ducem,qui meam quidem mortem impunitam sineret,Vari tamen et trium legionum ulcisceretur.Neque enim di sinant ut Belgarum quamquam offerentium decus istud et claritudo sit,subvenisse Romano nomini,compressisse Germaniae populos.Tua,dive Auguste,caelo recepta, mens,tua,pater Druse,imago,tui memoria isdem istis cum militibus,quos iam pudor et gloria intrat,eluant hanc maculam irasque civiles in exitium hostibus vertant.Vos quoque,quorum alia nunc ora,alia pectora contueor,si legatos senatui,obsequium imperatori,si mihi coniugem et filium redditis,discedite a contactu ac dividite turbidos:id stabile ad paenitentiam,id fidei vinculum erit>.


46
Infatti perché,o imprudenti amici,mi strappaste nel primo giorno dell’assemblea quell’arma che mi preparavo a configgere nel petto?Migliore e più affezionato quello che offriva la spada.Se fossi morto certamente non sarei più a conoscenza delle tante cattive azioni dei miei soldati;avreste scelto un generale che sicuramente la mia morte avrebbe lasciato impunita,avrebbe vendicato tuttavia Varus e le tre legioni.
Nè infatti gli dei permettano che questo vanto e gloria sia dei Belgi, sebbene disponibili,ovvero di aver soccorso il popolo Romano,di aver schiacciato le tribù Germaniche.La tua mente,divino Augusto, accolta in cielo,la tua,padre Drusus,immagine,il ricordo di te con questi stessi soldati,nei quali già penetra il senso di pudore e di gloria ,cancellino questa colpa, e la violenza tra cittadini si tramuti in rovina dei nemici.Anche voi,di cui ora osservo altri visi ,petti,se volete restituire a me le moglie e il figlio,i delegati al senato,l’obbedienza all’imperatore,scostatevi e allontanate i rivoltosi:
ciò stabile pentimento,ciò vincolo di fedeltà sarà>.
47
Supplices ad haec et vera exprobrari fatentes orabant,puniret noxios,ignosceret lapsis et duceret in hostem;revocaretur coniunx,rediret legionum alumnus neve obses Gallis traderetur.Reditum Agrippinae excusavit ob imminentem partum et hiemem;venturum filium:cetera ipsi exsequerentur.Discurrunt mutati et seditiosissimum quemque vinctos trahunt ad legatum legionis primae C.Caetronium,qui iudicium et poenas de singulis in hunc modum exercuit.Stabant pro contione legiones destrictis gladiis;reus in suggestu per tribunum ostendebatur.Si nocentem adclamaverant,praeceps datus trucidabatur.Et gaudebat caedibus miles,tamquam semet absolveret;nec Caesar arcebat,quando nullo ipsius iussu penes eosdem saevitia facti et invidia erat.Secuti exemplum veterani haud multo post in Raetiam mittuntur,specie defendendae provinciae ob imminentes Suebos,ceterum ut avellerentur castris trucibus adhuc non minus asperitate remedii quam sceleris memoria.Centurionatum inde egit.Citatus ab imperatore nomen ordinem patriam,numerum stipendiorum,quae strenue in proeliis fecisset,et cui erant dona militaria edebat.Si tribuni,si legio industriam innocentiamque adprobaverant,retinebat ordinem;ubi avaritiam aut crudelitatem consensu obiectavissent,solvebatur militia.



47
I soldati imploranti dopo queste parole e riconoscendo la verità dei rimproveri chiedevano che si punissero i rei,di perdonare loro, peccatori, e di essere condotti contro il nemico;la moglie fosse richiamata,il figlioletto mascotte delle legioni ritornasse e non fosse lasciato ostaggio dei Galli.Germanicus giustificò il mancato ritorno di Agrippina con l’imminenza del parto e dell’inverno;sarebbe ritornato il figlio.Loro stessi avrebbe eseguito tutto il resto .
I soldati ,cambiato atteggiamento,corrono via e portano tutti i più sediziosi al comandante della prima legione C.Caetronius ,che giudicò e punì i singoli in questo modo.Le legioni stavano come in una assemblea ma con le spade estratte;l’accusato sul palco veniva mostrato da un ufficiale.Se urlavano colpevole,l’accusato buttato per terra veniva sgozzato.E i soldati gioivano delle esecuzioni come se ne venissero assolti;il Caesar non si opponeva poiché non avendole ordinate,la crudeltà e l’impopolarità della vicenda ricadeva sugli stessi soldati.I veterani pur avendo aderito alla punizione non molto dopo vengono spediti nella Raetia,con la scusa di difendere la regione dall’invasione dei Suebii,ma per allontanarli dal sentore di violenza nella base non tanto per la severità della correzione quanto per il ricordo del misfatto.Quindi fece l’esame ai centurioni.
48

Sic compositis praesentibus haud minor moles supererat ob ferociam quintae et unetvicesimae legionum,sexagesimum apud lapidem loco Vetera nomen est hibernantium.Nam primi seditionem coeptaverant;atrocissimum quodque facinus horum manibus patratum;nec poena commilitonum exterriti nec paenitentia conversi iras retinebant.Igitur Caesar arma classem socios demittere Rheno parat,si imperium detrectetur,bello certaturus.At Romae,nondum cognito qui fuisse exitus in Illyrico et legionum Germanicarum motu audito,trepida civitas incusare Tiberium quod,dum patres et plebem,invalida et inermia,cunctatione ficta ludificetur,dissideat interim miles neque duorum adulescentium nondum adulta auctoritate comprimi queat.Ire ipsum et opponere maiestatem imperatoriam debuisse cessuris,ubi principem longa experientia eundemque severitatis et munificentiae summum vidissent.An Augustum fessa aetate totiens in Germanias commeare potuisse:Tiberium vigentem annis sedere in senatu,verba patrum cavillantem?Satis prospectum urbanae servituti:militaribus animis adhibenda fomenta,ut ferre pacem velint.


48
Così sistemata la situazione non minore problema era rimasto a causa della brutalità della quinta e ventunesima legione di stanza nei pressi del sessantesimo cippo nel luogo chiamato Vetera.Infatti( quei soldati)erano stati i primi a iniziare la rivolta,-tutte le azioni più inumane compiute dalle loro mani-,nè atterriti dalla punizione dei camerati nè piegati dal pentimento mantenevano in corpo la rabbia.Quindi il Caesar si prepara a far scendere sul Rhenus la flotta,le truppe,gli alleati,se avessero disconosciuto l’autorità,si sarebbe fatto ricorso alla guerra.
Ma a Roma,non ancora appreso come si fosse conclusa l’agitazione in Illyricus e saputo della rivolta dell’esercito nelle Germaniae,la cittadinanza ansiosa criticava Tiberius poichè,mentre si prendeva gioco con una finta indecisione dei senatori, deboli e del popolino, disarmato,i soldati nel frattempo rimanevano ammutinati e non potevano essere ricondotti all’obbedienza dalla autorità non ancora matura dei due giovani.Lui stesso sarebbe dovuto andare e opporre ai sediziosi l’autorevolezza della massima carica dello stato,poichè avrebbero visto un capo di stato di lunga esperienza e somma espressione della facoltà di punire e di perdonare.
Ma come, Augustus aveva potuto, benchè acciaccato dall’età,viaggiare tante volte nelle Germaniae e invece Tiberius nel fiore dell’età rimaneva seduto in senato,sottilizzava sulle parole dei padri?
A sufficienza si era provveduto alle esigenze degli schiavi cittadini: per voler conseguire la pace bisognava soddisfare le richieste dei soldati.
49
Immotum adversus eos sermones fixumque Tiberio fuit non omittere caput rerum neque se remque publicam in casum dare.Multa quippe et diversa angebant:validior per Germaniam exercitus,propior apud Pannoniam;ille Galliarum opibus subnixus,hic Italiae imminens:quos igitur anteferret?Ac ne postpositi contumelia incenderentur:at per filios pariter adiri maiestate salva,cui maior e longinquo reverentia.Simul adulescentibus excusatum quaedam ad patrem reicere,resistentesque Germanico aut Druso posse a se mitigari vel infringi:quod aliud subsidium,si imperatorem sprevissent?Ceterum ut iam iamque iturus legit comites,conquisivit impedimenta,adornavit naves:mox hiemem aut negotia varie causatus primo prudentes,dein vulgum,diutissime provincias fefellit.



49
L’atteggiamento di Tiberius fu di rimanere immobile di fronte a questi discorsi e determinato a non abbandonare la sede del governo e a non affidare se stesso e lo stato alla casualità.Poichè molte e diverse motivazioni lo angustiavano:più potente l’armata germanica,più vicino quella in Pannonia;quella sorretta dalla prosperità delle Galliae,questa incombente sull’Italia;quindi chi avvantaggiare?nè che gli svantaggiati s’infuriassero per lo sgarbo; ma parimenti venissero affrontate dai figli, fatta salva così la regalità per la quale il rispetto è più grande se da lontano.Nello stesso tempo, il rimandare al genitore alcune questioni da parte dei due giovani comandanti sarebbe stato scusato,e i soldati ,se recalcitranti nei confronti di Germanicus e Drusus, potevano essere rabboniti o annientati da lui stesso.
Quale altro rimedio invece,se i soldati avessero ricusato l’imperatore?
Intanto come se stesse già per partire,sceglie i compagni,raduna le salmerie,allestisce le navi;poi adducendo come scusa ora l’inverno ora gli affari ,ingannò dapprima le persone illuminate,poi la massa, per lunghissimo tempo le province.
50
At Germanicus,quamquam contracto exercitu et parata in defectores ultione,dandum adhuc spatium ratus,si recenti exemplo sibi ipsi consulerent,praemittit litteras ad Caecinam,venire se valida manu ac,ni supplicium in malos praesumant,usurum promisca caede.Eas Caecina aquiliferis signiferisque et quod maxime castrorum sincerum erat occulte recitat,utque cunctos infamiae,se ipsos morti eximant hortatur.Nam in pace causas et merita spectari;ubi bellum ingruat,innocentes et noxios iuxta cadere.Illi temptatis quos idoneos rebantur,postquam maiorem legionum partem in officio vident,de sententia legati statuunt tempus,quo foedissimum quemque et seditioni promptum ferro invadant.Tunc signo inter se dato inrumpunt contubernia,trucidant ignaros,nullo nisi consciis noscente quod caedis initium,quis finis.


50
Ma Germanicus,per quanto radunato l’esercito e pronto a punire i disertori,avendo pensato di dover dare ancora un lasso di tempo,se i soldati in base alla recente lezione si fossero ravveduti, manda un dispaccio a Caecina-sarebbe venuto con adeguate forze e se non avessero catturato prima i delinquenti,si sarebbe vendicato in modo indiscriminato.Caecina legge in privato questo dispaccio ai portainsegne e ai portabandiera e agli elementi più leali nella base e li spinge a liberare tutti dal disonore,se stessi dalla morte.Infatti in pace si giudicano le ragioni e i meriti ,quando incombe la guerra innocenti e colpevoli cadono insieme.Quelli, cooptati i militari che ritenevano adatti,dopo aver visto fedele la maggior parte delle legioni,fissano un limite di tempo d’accordo col comandante,entro il quale assalire con le armi tutti i più immondi e convinti rivoltosi .Allora data tra di sè una parola d’ordine,irrompono negli alloggi, sorpresi li massacrano ,nessuno a conoscenza se non i consapevoli di quale l’inizio,quale la fine.
51
Diversa omnium,quae umquam accidere,civilium armorum facies.Non proelio,non adversis e castris,sed isdem e cubilibus,quos simul vescentes dies,simul quietos nox habuerat,discedunt in partes,ingerunt tela.Clamor,vulnera sanguis palam,causa in occulto;cetera fors regit.Et quidam bonorum caesi,postquam,intellecto in quos saeviretur,pessimi quoque arma rapuerant.Neque legatus aut tribunus moderator adfuit:permissa vulgo atque ultio et satietas.Mox ingressus castra Germanicus,non medicinam illud plurimis cum lacrimis,sed cladem appellans,cremari corpora iubet.Truces etiam tum animos cupido involat eundi in hostem,piaculum furoris;nec aliter posse placari commilitonum manes,quam si pectoribus impiis honesta vulnera accepissent.Sequitur ardorem militum Caesar iunctoque ponte tramittit duodecim milia e legionibus,sex et viginti socias cohortes,octo equitum alas,quarum ea seditione intemerata modestia fuit.



51
Lo sviluppo di tutte le lotte civili,che mai accaddero,differente.Non in battaglia,non contro avversari della base,ma contro gli stessi camerati che il giorno ha visto mangiare insieme,la notte dormire insieme,i soldati si dividono in fazioni,prendono le armi.
Grida,ferite,sangue all’aperto-oscuri i motivi -la fortuna guida tutto.
Uccisi anche alcuni buoni,poichè i cattivi pure presero le armi ,dopo aver capito contro chi era rivolta l’aggressione.Nè gli alti ufficiali intervennero per sedare;il permesso alla truppa sia di vendicarsi che di saziarsi.Poi Germanicus entrato nella base ordina di bruciare i cadaveri definendo l’accaduto non rimedio, tra molte lacrime ,ma strage.
Il desiderio di attaccare il nemico,espiazione della violenza, s’impadronisce dei soldati anche allora feroci,nè altrimenti le anime dei camerati potevano essere placate dai soldati che col ricevere sui colpevoli petti onorevoli ferite.Caesar asseconda la foga dei soldati e costruito un ponte fa passare dodicimila legionari,ventisei plotoni di alleati,otto squadroni di cavalleria,i quali in questa rivolta avevano mantenuto una disciplina perfetta.
52
Laeti neque procul Germani agitabant,dum iustitio ob amissum Augustum,post discordiis attinemur.At Romanus agmine propero silvam Caesiam limitemque a Tiberio coeptum scindit,castra in limite locat,frontem ac tergum vallo,latera concaedibus munitus.Inde saltus obscuros permeat consultatque,ex duobus itineribus breve et solitum sequatur an impeditius et intemptatum eoque hostibus incautum.Delecta longiore via cetera adcelerantur:etenim attulerant exploratores festam eam Germanis noctem ac solemnibus epulis ludicram.Caecina cum expeditis cohortibus praeire et obstantia silvarum amoliri iubetur;legiones modico intervallo sequuntur.Iuvit nox sideribus inlustris,ventumque ad vicos Marsorum et circumdatae stationes stratis etiam tum per cubilia propterque mensas,nullo metu,non antepositis vigiliis:adeo cuncta incuria disiecta era.t neque belli timor,ac ne pax quidem nisi languida et soluta inter temulentos.



52
Felici e non lontani vivevano i Germani,mentre noi eravamo trattenuti dal lutto nazionale per la perdita di Augustus .Ma il comandante romano con un veloce spostamento attraversa la foresta Caesia e la fortificazione di confine iniziata da Tiberius,pone la base sulla fortificazione,difesa dalle trincee di fronte e di dietro,da cataste di legna sui lati.Quindi penetra nella scura foresta e medita se prendere, delle due vie,la solita e breve oppure la più malagevole e mai tentata e perciò incustodita dai nemici.Scelta la più lunga,i Romani si affrettano:infatti gli esploratori avevano riferito che quella era una notte di festa per i Germani e di baldoria con tradizionali tavolate.Caecina è comandato di precedere con reparti armati alla leggera e aprirsi una stada nella foresta,le legioni seguivano a breve distanza.La notte stellata aiutò e si arrivò ai villaggi dei Marsi e si circondarono i posti di guardia con i Marsi ancora sdraiati sui giacigli e vicino ai tavolini,senza nessun timore, senza sentinelle di guardia:perciò era tutto in disordine, per negligenza ,e non c’era la paura della guerra,e neanche la serenità ma c’erano ubriachi deboli e mollicci.
53
Caesar avidas legiones,quo latior populatio foret,quattuor in cuneos disperdit;quinquaginta milium spatium ferro flammisque pervastat..Non sexus,non aetas miserationem attulit;profana simul et sacra et celeberrimum illis gentibus templum,quod Tanfanae vocabant,solo aequantur.Sine vulnere milites,qui semisomnos,inermos aut palantes ceciderant.Excivit ea caedes Bructeros Tubantes Usipetes,saltusque,per quos exercitui regressus,insedere.Quod gnarum duci,incessitque itineri et proelio.Pars equitum et auxiliariae cohortes ducebant,mox prima legio,et mediis impedimentis sinistrum latus unetvicesimani,dextrum quintani clausere;vicesima legio terga firmavit,post ceteri sociorum.Sed hostes,donec agmen per saltus porrigeretur,immoti,dein latera et frontem modice adsultantes,tota vi novissimos incurrere.Turbabanturque densis Germanorum catervis leves cohortes,cum Caesar advectus ad vicesimanos voce magna hoc illud tempus oblitterandae seditionis clamitabat;pergerent,properarent culpam in decus vertere.Exarsere animis unoque impetu perruptum hostem redigunt in aperta caeduntque.Simul primi agminis copiae evasere silvas castraque communivere.Quietum inde iter,fidensque recentibus ac priorum oblitus miles in hibernis locatur.


53
Il Caesar schiera per cunei gli agguerriti soldati affinchè il saccheggio fosse più esteso,-fa passare a ferro e fuoco una superfice di cinquanta miglia.Non il sesso,non l’età inducono pietà:vengono rasi al suolo edifici non sacri e sacri e il più famoso tempio di quelle genti,che chiamavano di Tanfana.Senza danni i soldati ,poichè avevano colpito persone semiaddormentate,indifese oppure sbandate.Questa rappresaglia mise in agitazione i Bructeri e i Tubantes e gli Usipetes,e si posero in agguato nella foresta,via di ritorno obbligata per l’esercito.Germanicus consapevole di ciò, tuttavia affrontò la strada e la battaglia.Parte della cavalleria e i reparti alleati erano davanti,poi la prima legione e in mezzo le vettovaglie ,al lato sinistro quelli della ventunesima,al destro quelli della quinta,la ventesima legio difendeva le spalle,poi gli altri alleati.Ma i nemici immobili, finchè la fila si allungava nella foresta,e poi poco aggressivi con le ali e l’avanguardia,assalirono con tutte le forze la retroguardia.Ed i soldati senza corazza erano in difficoltà di fronte alla fitta schiera dei Germani,quando il Caesar , sopraggiunto presso la ventesima legione,si mise ad esclamare ad alta voce che quella era l’occasione per far dimenticare l’ammutinamento,-si dessero da fare,s’affrettassero per mutare la colpa in onore.I soldati si infervorarono e in un sol attacco rintuzzati i nemici,li spinsero all’aperto e li massacrarono.Intanto l’avanguardia era uscita dal bosco e aveva rinforzato la base.
Quindi il ritorno tranquillo e i soldati per il momento fiduciosi e dimentichi del passato, si acquartierano nella base invernale.

54
Nuntiata ea Tiberium laetitia curaque adfecere:gaudebat oppressam seditionem,sed quod largiendis pecuniis et missione festinata favorem militum quaesivisset,bellica quoque Germanici gloria angebatur.Rettulit tamen ad senatum de rebus gestis multaque de virtute eius memoravit,magis in speciem verbis adornata quam ut penitus sentire crederetur.Paucioribus Drusum et finem Illyrici motus laudavit,sed intentior et fida oratione.Cunctaque quae Germanicus indulserat servavit etiam apud Pannonicos exercitus;eodem anno Iulia supremum diem obiit,ob impudicitiam olim a patre Augusto Pandateria insula,mox oppido Reginorum,qui Siculum fretum accolunt,clausa.Fuerat in matrimonio Tiberii florentibus Gaio et Lucio Caesaribus spreveratque ut imparem;nec alia tam intima Tiberio causa cur Rhodum absceret.



54
Annunziata questa notizia ,Tiberius ebbe gioia e preoccupazione ;godeva per la fine della rivolta,ma anche era preoccupato per la gloria militare di Germanicus,chè si era procurato l’appoggio dei militari con la concessione di denaro e i congedi anticipati.Tuttavia riferì al senato sui fatti e sprecò molte parole sul valore di quello,un discorso assai infiorato ma ritenuto più di apparenza che di profonda convinzione.Tiberius lodò con meno parole Drusus e la fine della protesta in Illyricum,ma con parole più intense e leali.E tutto ciò che Germanicus aveva concesso ,lo mantenne anche per l’armata della Pannonia;nel medesimo anno morì Iulia,rinchiusa dal padre Augustus per immoralità prima nell’isola Pandateria poi nella città dei Regini,che abitano nel canale di Sicilia.Aveva sposato Tiberius, con Gaius e Lucius vigorosi, e l’aveva rifiutato in quanto inferiore,e ness’un altro motivo più profondo ebbe Tiberius per ritirarsi a Rhodus.
55
Imperium adeptus extorrem,infamem et post interfectum Postumum Agrippam omnis spei egenam inopia ac tabe longa peremit,obscuram fore necem longinquitate exilii ratus.Par causa saevitiae in Sempronium Gracchum,qui familia nobili,sollers ingenio et prave facundus,eandem Iuliam in matrimonio Marci Agrippae temeraverat.Nec is libidini finis:traditam Tiberio pervicax adulter contumacia et odiis in maritum accendebat;litteraeque,quas Iulia patri Augusti cum insectatione Tiberii scripsit,a Graccho compositae credebantur.Igitur amotus Cercinam,Africi maris insulam,quattuordecim annis exilium toleravit.Tunc milites ad caedem missi invenere in prominenti litoris,nihil laetum opperientem,quorum adventu breve tempus petivit,ut suprema mandata uxori Alliariae per litteras daret,cervicemque percussoribus obtulit,constantia mortis haud indignus Sempronio nomine;vita degeneraverat.Quidam non Roma eos milites sed ab L.Asprenate pro consule Africae missos tradidere auctore Tiberio,qui famam caedis posse in Asprenatem verti frustra speraverat.



55
Conseguito il potere Tiberio le provocò la morte con la povertà e con un lungo esaurimento,(confinata ,infangata e priva di ogni speranza dopo la soppressione di Postumus Agrippa),pensando che la morte sarebbe passata inosservata anche per la lunga durata dell’esilio.Uguale la causa della brutalità nei confronti di Sempronius Gracchus,che di famiglia nobile,di fine intelligenza e malvagiamente eloquente aveva intrecciato una relazione con la stessa Iulia ,sposata a Marcus Agrippa.Nè questo il termine del desiderio:lasciata da Tiberius,Gracchus incallito amante le suscitava constantemente odii contro il marito e si credeva che la lettera scritta da Iulia , diffamante nei confronti di Tiberius, fosse stata concepita da Gracchus..Quindi relegato a Cercina,isola nel mar d’Africa,sopportò un esilio di quattordici anni.Poi i soldati spediti per ucciderlo lo trovarono su un promontorio,in triste attesa,all’arrivo dei quali chiese un attimo di tempo per scrivere le ultime volontà alla moglie Alliaria,e porse il collo ai colpitori;non indegno del nome Sempronius per la fermezza della morte,nella vita aveva sderazzato.Alcuni riferirono che quei soldati inviati non da Roma ma da L.Asprenatis governatore dell’Africa,su ordine di Tiberius,che aveva sperato invano di poter far ricadere la colpa dell’uccisione su Asprenatis.
56
Idem annus novas caerimonias accepit addito sodalium Augustalium sacerdotio,ut quondam T.Tatius retinendis Sabinorum sacris sodales Titios instituerat.Sorte ducti e primoribus civitatis unus et viginti;Tiberius Drususque et Claudius et Germanicus adiciuntur.Ludos Augustales tunc primum coeptos turbavit discordia ex certamine histrionum.Indulserat ei ludicro Augustus,dum Maecenati obtemperat effuso in amorem Bathylli;neque ipse abhorrebat talibus studiis,et civile rebatur misceri voluptatibus vulgi.Alia Tiberio morum via;sed populum per tot annos molliter habitum nondum audebat ad duriora vertere.Druso Caesare C.Norbano consulibus decernitur Germanico triumphus manente bello;quod quamquam in aestatem summa ope parabat,initio veris et repentino in Chattos excursu praecepit.



56
Il medesimo anno vide la nascita di nuove funzioni religiose –aggiunta la congregazione dei fedeli Augustali,come un tempo Titus Tatius aveva creato i fedeli Titii per mantenere i riti sacri dei Sabini.(Vent’uno nobiluomini della città estatti a sorte,in aggiunta Tiberius,Drusus,Claudius e Germanicus).Una disputa nel concorso degli artisti turbò la festa Augustale, allora iniziata per la prima volta.Augustus si era accostato a questo spettacolo fintantochè aveva compiaciuto Maecenas, innamorato cotto di Bathyllus;neanche lui stesso aborriva da tali interessi e pensava essere liberale immergersi nelle passioni popolari.Diverso lo stile di condotta di Tiberius;ma ancora non osava imporre misure più rigide alla popolazione, governata mollemente per tanti anni.Sotto i consoli Drusus Caesar e C.Norbanus viene deciso il trionfo per Germanicus con la guerra in atto;che benchè l’avesse preparata per l’estate con tutti gli effettivi,la anticipò con una rapida incursione contro i Chattus all’inizio della primavera.
57
Nam spes incesserat dissidere hostem in Arminium ac Segestem,insignem utrumque perfidia in nos aut fide.Arminius turbator Germaniae,Segestes parari rebellionem saepe alias et supremo convivio,post quod in arma itum,aperuit suasitque Varo ut se et Arminium et ceteros proceros vinciret:nihil ausuram plebem principibus amotis,atque ipsi tempus fore,quo crimina et innoxios discerneret.Sed Varus fato et vi Armini cecidit;Segestes,quamquam consensu gentis in bellum tractus,discors manebat,auctis privatim odiis,quod Arminius filiam eius alii pactam rapuerat:gener invisus inimici soceri,quaeque apud concordes vincula caritatis,incitamente irarum apud infensos erant.


57
Infatti era subentrata la speranza che i nemici si dividessero tra Arminius e Segestes,entrambi uomini eminenti per slealtà o per lealtà.Arminius sobillatore della Germania;
Segestes mise a conoscenza Varus molte spesso dei progetti di rivolta e dell’ultimo pranzo ,dopo il quale il ricorso alle armi, e lo convinse a imprigionare lui eArminius e gli altri nobili;-il popolo non avrebbe preso iniziative senza i capi,e Varus avrebbe avuto tempo per valutare i reati e i non colpevoli-.Ma Varus morì per sfortuna e per la forza di Arminius;Segestes per quanto trascinato alla guerra dalla maggioranza della gente,rimaneva contrario,anche per l’amplificazione di rancori personali in quanto Arminius aveva fatto la fuga d’amore con la sua figlia, promessa a un altro;-il genero malvisto dal suocero e qualunque obbligo di rispetto tra persone amiche, diventava tra avversari, occasione di rancori-.

58
Igitur Germanicus quattuor legiones,quinque auxiliarium milia et tumultuarias catervas Germanorum cis Rhenum colentium Caecinae tradit;totidem legiones,duplicem sociorum numerum ipse ducit,positoque castello super vestigia paterni praesidii in monte Tauno expeditum exercitum in Chattos rapit,L.Apronio ad munitiones viarum et fluminum relicto.Nam(rarum illi caelo) siccitate et amnibus modicis inoffensum iter properaverat,imbresque et fluminum auctus regredienti metueba.tur.Sed Chattis adeo improvisus advenit,ut quod imbecillum aetate ac sexu statim captum aut trucidatum sit.Iuventus flumen Adranam nando tramiserat,Romanosque pontem coeptantes arcebant;dein tormentis sagittisque pulsi,temptatis frustra condicionibus pacis,cum quidam ad Germanicum perfugissent,reliqui omissis pagis vicisque in silvas disperguntur.Caesar incenso Mattio(id genti caput) aperta populatus vertit ad Rhenum,non auso hoste terga abeuntium lacessere,quod illi moris,quotiens astu magis quam per formidinem cessit.Fuerat animus Cheruscis iuvare Chattos,sed exterruit Caecina huc illuc ferens arma;et Marsos congredi ausos prospero proelio cohibuit.


58
Quindi Germanicus affida a Caecina quattro legioni,cinquemila soldati di rinforzo e una occasionale leva di Germani abitanti oltre il Rhenus;lui stesso condusse un egual numero di legioni,un numero doppio di forze alleate,e posta una base fortificata sopra i resti della fortezza paterna sul monte Taurus ,attaccò all’improvviso i Chatti con la fanteria leggera,dopo aver lasciato L.Apronius a sistemare le vie e i fiumi.Infatti(una rarità per quel cielo) il trasferimento era stato veloce, senza intoppi, grazie alla siccità e alla secca dei fiumi,ma si paventava ,per il ritorno, la pioggia e la piena dei fiumi.
Insomma piombò sui Chatti cosi all’improvviso che le persone deboli per l’età o il sesso subito furono prese o uccise.I giovani avevano attraversato nuotando il fiume Adrana e colpivano i Romani intenti a costruire il ponte;infine scacciati dalle frecce e dalle balestre,(inoltrate invano le proposte di pace),benchè qualcuno si fosse rifugiato da Germanicus,tutti gli altri si nascosero nelle foreste, dopo essere fuggiti dai villaggi e dai paesi.Il Caesar ,dato fuoco a Mattius,(la loro capitale) si diresse verso il Rhenus ,avendo devastata tutte le zone scoperte-senza che il nemico tentasse di attaccarli alle spalle ,che sono soliti fare tutte le volte che scappano più per stratagemma che per paura-.I Cherusci volevano aiutare i Chatti,ma Caecina li impaurì con incursioni qui e là;e frenò con una vittoriosa battaglia i Marsi ,audaci a scendere in battaglia.

59
Neque multo post legati a Segeste venerunt auxilium orantes adversus vim popularium,a quis circumsedabatur,validiore apud eos Arminio,quoniam bellum suadebat;nam barbaris,quanto quis audacia promptus,tanto magis fidus rebusque motis potior habetur.Addiderat Segestes legatis filium nomine Segimundum;sed iuvenis conscientia cunctabantur.Quippe anno quo Germaniae descivere,sacerdos apud aram Ubiorum creatus,ruperat vittas,profugus ad rebelles.Adductus tamen in spem clementiae Romanae pertulit patris mandata benigneque exceptus cum praesidio Gallicam in ripam missus est.Germanico pretium fuit convertere agmen,pugnatumque in obsidentes,et ereptus Segestes magna cum propinquorum et clientium manu.Inerant feminae nobiles,inter quas uxor Arminii eademque filia Segestis,mariti magis quam parentis animo,neque .victa in lacrimas neque voce supplex,compressis intra sinum manibus gravidum uterum intuens.Ferebantur et spolia Varianae cladis,plerisque eorum qui tum in deditionem veniebant praedae data;simul Segestes ipse,ingens visu et memoria bonae societatis impavidus.



59
E non molto tempo dopo vennero degli ambasciatori da parte di Segestes con la richiesta di aiuto contro la violenza dei concittadini dai quali era assediato(simpatizzanti di Armimius perchè consigliava la guerra,infatti quanto più uno era svelto per audacia,tanto più era considerato affidabile e più capace, nelle situazioni movimentate, dai barbari).Segestes aveva aggiunto alla ambasceria il figlio di nome Segimundus;ma il giovane esitava.Poichè nell’anno della ribellione della Germania,fatto sacerdote presso l’altare degli Ubii,aveva stracciato i paramenti sacri,fuggitivo presso i ribelli.Tuttavia indotto a sperare nella benignità dei Romani,trasmise gli ordini del padre e accolto amichevolmente fu mandato con una scorta sulla riva Gallica.Germanicus ripagò cambiando i piani di guerra ,- aggrediti gli assedianti,liberato Segestes con un gran numero di parenti e di fedeli-.C’erano nobildonne tra le quali la moglie di Arminius e lei stessa figlia di Segestes,più favorevole al marito che al padre,nè vinta dalle lacrime nè supplichevole,ma con le mani premute in mezzo al petto e lo sguardo sulla gravida pancia.
Era portato anche il bottino della strage Varriana,affidato come preda di guerra a molti di quelli che allora si consegnavano;assieme lo stesso Segestes,colossale a vedersi e senza paura, per la rimenbranza della pregevole collaborazione.
60
Verba eius in hunc modum fuere:<non hic mihi primus erga populum Romanum fidei et constantiae dies.Ex quo a divo Augusto civitate donatus sum,amicos inimicosque ex vestris utilitatibus delegi,neque odio patriae(quippe proditores etiam iis quos anteponunt invisi sunt),verum quia Romanis Germanisque idem conducere et pacem quam bellum probabam.Ergo raptorem filiae meae,violatorem foederis vestri Arminium apud Varum,qui tum exercitui praesidebat,reum feci.Dilatus segnitia ducis,quia parum praesidii in legibus erat,ut me et Ariminium et conscios vinciret flagitavi;testis illa nox,mihi utinam potius novissima!Quae secuta sunt,defleri magis quam defendi possunt:ceterum et inieci catenas Arminio et a factione eius iniectas perpessus sum.Atque ubi primum tui copia,vetera novis et quieta turbidis antehabeo,neque ob praemium,sed ut me perfidia exsolvam,simul genti Germanorum idoneus conciliator,si paenitentiam quam perniciem maluerit.Pro iuventa et errore filii veniam precor;filiam necessitate huc aductam fateor.Tuum erit consultare,utrum praevaleat,quod ex Arminio concepit an quod ex me genita est>.Caesar clementi responso liberis propinquisque eius incolumitatem,ipsi sedem vetere in provincia pollicetur.Exercitum reduxit nomenque imperatoris auctore Tiberio accepit.Arminii uxor virilis sexus stirpem edidit:educatus Ravennae puer quo mox ludibrio conflictatus sit,in tempore memorabo.


60
Le sue parole furono di questo tipo:< non è questo il mio primo giorno di costante lealtà verso il popolo Romano.Da quando il divino Augustus mi donò la cittadinanza,scelsi gli amici e i nemici secondo i vostri interessi,e non per odio alla patria(in quanto i traditori sono invisi anche a quelli a cui hanno giovato),ma perchè ero favorevole alla pace invece che alla guerra e che si andasse di comune accordo tra Romani e Germani.Perciò citai Arminius di fronte a Varus, che allora comandava l’esercito,come rapitore di mia figlia e violatore degli accordi con voi.Lasciato in disparte, per la pigrizia del generale Varus e poichè la legge poco mi aveva aiutato,insistei perchè imprigionasse e me e Arminius e i complici;testimone quella notte,magari fosse stata l’ultima!Ciò che è seguito si può deplorare più che difendere;ma misi le catene a Arminius e dovetti sopportare di essere incatenato dai suoi partigiani.E come ti presentasti,ho anteposto il passato al presente e la tranquillità alla rivoluzione,e non per guadagno,ma per riconquistare la fiducia,e insieme perchè buon negoziatore per il popolo dei Germani ,se avessero preferito il pentimento alla rovina.Invoco indulgenza per la giovinezza e l’errore di mio figlio,ammetto di aver portato qui mia figlia non consenziente.Sarà in te decidere se far prevalere che è stata resa incinta da Arminus o che è mia discendente>.Il Caesar con una clemente risposta offrì l’incolumità ai figli e ai parenti,a lui stesso di stabilirsi nell’antica provincia.Ritirò l’esercito e accettò il titolo di imperatore su iniziativa di Tiberius.La moglie di Arminius fece un discendente maschio;allevato a Ravenna ,a suo tempo racconterò come il giovane poi fosse beffeggiato.

 
Torna ai contenuti | Torna al menu