Capitoli 241 - 300 - Annali di Tacito - Traduzione in italiano

Vai ai contenuti

Menu principale:

Capitoli 241 - 300

241
Exsequi sententias haud institui nisi insignes per honestum aut notabili dedecore,quod praecipuum munus annalium reor,ne virtutes sileantur utque pravis dictis factisque ex posteritate et infamia metus sit.Ceterum tempora illa adeo infecta et adulatione sordida fuere,ut non modo primores civitatis,quibus claritudo sua obsequiis protegenda erat,sed omnes consulares,magna pars eorum qui praetura functi multique etiam pedarii senatores certatim exsurgerent foedaque et nimia censerent.Memoriae proditur Tiberium,quotiens curia egrederetur,Graecis verbis in hunc modum eloqui solitum<o homines ad servitutem paratos!>Scilicet etiam illum,qui libertatem publicam nollet,tam proiectae servientium patientiae taedebat.



241
Io decisi di non menzionare le proposte legislative, a meno che non fossero di eccelsa onestà o di notevole indecenza,poichè reputo specifico dovere dei cronisti non trascurare i fatti virtuosi ed di incutere il timore del giudizio negativo dei posteri per le malefatte e le maleparole.Comunque quei tempi furono talmente guastati da meschina cortigianeria che non solamente i primi cittadini,che dovevano proteggere la loro appariscente posizione con atteggiamenti di supina deferenza,ma tutti gli exconsoli,gran parte degli ex magistrati e anche molti senatori a gara si alzavano ed avanzavano a valanga proposte vergognose.Si tramanda che Tiberius,ogniqualvolta uscisse dal senato,fosse solito dire in lingua greca <oh uomini fatti per essere schiavi!>Evidentemente anche lui,che non voleva le libere istituzioni,provava fastidio per tanta manifesta accondiscendenza servile.
242
Paulatim dehinc ab indecoris ad infesta transgrediebantur.C.Silanum pro consule Asiae,repetundarum a sociis postulatum,Mamercus Scaurus e consularibus,Iunius Otho praetor,Bruttedius Niger aedilis simul corripiunt obiectantque violatum Augusti numen,spretam Tiberii maiestatem,Mamercus antiqua exempla iaciens,L.Cottam a Scipione Africano,Servium Galbam a Catone Censorio,P.Rutilium a M.Scauro accusatos.Videlicet Scipio et Cato talia ulciscebantur,aut ille Scaurus,quem proavum suum obprobrium maiorum Mamercus infami opera dehonestabat.Iunio Othoni litterarium ludum exercere vetus ars fuit;mox Seiani potentia senator obscura initia impudentibus aussis propolluebat.Bruttedium artibus honestis copiosum et,si rectum iter pergeret,ad clarissima quaeque iturum festinatio exstimulabat,dum aequales,dein superiores,postremo suasmet ipse spes antire parat:quod multos etiam bonos pessum dedit,qui spretis quae tarda cum securitate,praematura vel cum exitio properant


242
Poco alla volta dagli atteggiamenti degradanti si iniziò a passare alle minacce.Mamercus Scaurus ex console.il pretore Iunius Otho,l'edile Bruttedius Niger insieme si scagliano contro C.Silanus governatore dell'Asia ,denunciato per concussione dagli alleati,e lo accusano di aver oltraggiato il dio di Augustus,di aver mancato di rispetto alla regalità di Tiberius,(Mamercus supportò l'accusa con con antichi esempi :L.Cotta era stato accusato da Scipio Africanus,Servius Galba da Cato Censorius,P.Rutilius da M.Scaurus).Come se Scipio e Cato avessero punito siffatti comportamenti,o il famoso Scaurus,bisnonno di Mamercus,che Mamercus,pecora nera della famiglia ,infangava con un infamante stile di vita.Iunius Otho aveva esercitato l'antica professione di maestro elementare;poi senatore grazie al potente Seianus con sfrontati atti di audacia aveva sempre di più screditato le sue povere origini. Bruttedius impaziente,(ricco di buone qualità e ,se avesse camminato ritto, destinato a una grandissima carriera),agiva con precipitazione ,mirando a superare i pari livello,poi i superiori,infine anche le sue stesse speranze,e questa fretta rovinò anche molte ottime persone,che disprezzando i risultati tardivi ma sicuri ,incalzano le situazioni precoci purtoppo con esiti disastrosi.


243
Auxere numerum accusatorum Geliius Publicola et M.Paconius,ille quaestor Silani,hic legatus.Nec dubium habebatur saevitiae captarumque pecuniarum teneri reum:sed multa adgerebantur etiam insontibus periculosa,cum super tot senatores adversos facundissimis totius Asiae eoque ad accusandum delectis responderet solus et orandi nescius,proprio in metu,qui exercitam quoque eloquen...debilitat,non temperante Tiberio quin premeret voce vultu,eo quod ipse creberrime interrogabat,neque refellere aut eludere dabatur,ac saepe etiam confitendum erat,ne frustra quaesivisset.Servos quoque Silani,ut tormentis interrog..rentur,actor publicus mancipio acceperat;et ne quis necessariorum iuvaret periclitantem,maiestatis crimina subdebantur,vinclum et necessitas silendi.Igitur petito paucorum dierum interiectu defensionem sui deseruit,ausis ad Caesarem codicillis,quibus invidiam et preces miscuerat.


243
Geliius Publicola e M.Paconius,quello questore di Silanus,questo vice,si aggiunsero al numero degli accusatori.Non si avevano dubbi che l'imputato dovesse rispondere di violenza e di concussione:ma molti fatti si erano aggiunti,pericolosi anche per un innocente ,infatti Silanus (solo e senza capacità oratorie, profondamente impaurito,fatto che indebolisce anche uno sperimentato oratore),doveva far fronte ,oltre ai tanti avversi senatori ,ad i migliori avvocati di tutta l'Asia sceltì proprio per sostenere l'accusa,inoltre Tiberius non si asteneva dall'incalzare con la voce e col viso,perchè interrogava in modo assillante,nè l'imputato poteva controbattere o sottrarsi,e spesso doveva pure fare delle confessioni,affinchè Tiberius non sembrasse aver fatto delle domande a vuoto.
Un pubblico funzionario aveva affrancato gli schiavi di Silanus,per poterli interrogare sotto tortura e affinchè nessuno dei congiunti potesse aiutare l'imputato in difficoltà avevano accusato falsamente Silanus di vilipendio al capo dello stato,imputazione vincolante al più stringente silenzio.Quindi l'imputato chiesto un rinvio di pochi giorni,rinunciò a difendersi,oso' però spedire una lettera all'imperatore mista di rancore e preghiere.

244
Tiberius,quae in Silanum parabat quo excusatius sub exemplo acciperentur,libellos divi Augusti de Voleso Messala eiusdem Asiae pro consule factumque in eum senatus consultum recitari iubet.Tum L.Pisonem sententiam rogat..Ille multum de clementia principis praefatus aqua atque igni Silano interdicendum censuit ipsumque in insulam Gyarum relegandum.Eadem ceteri,nisi quod Cn.Lentulus separanda Silani materna bona,quippe Appia parente geniti,reddendaque filio dixit,adnuente Tiberio.At Cornelius Dolabella,dum adulationem longius sequitur,increpitis C.Silani moribus addidit,ne quis vita probrosus et opertus infamia provinciam sortiretur,idque princeps diiudicaret.Nam a legibus delicta puniri:quanto fore mitius in ipsos,melius in socios,provideri ne peccaretur.


244
Tiberius ordina di leggere le accuse del divino Augustus riguardo a Volesus Messalla governatore della stessa Asia e il decreto del senato emanato contro di lui,perchè le misure che preparava contro Silanus fossero accettate più favorevolmente grazie all'esempio citato.Quindi chiede a Piso di pronunciarsi.Questo dopo una lunga prefazione sulla clemenza del principe si espresse per l'esilio di Silanus e per il suo confino nell'isola di Gyaros.Tutti gli altri approvarono senonchè Cn.Lentulus disse che i beni materni di Silanus ,figlio di Appia,dovevano essere separati e restituiti al figlio.Tiberius approvò.Ma Cornelius Dolabella,mentre continua l'atteggiamento servile,dopo aver riprovato la condotta morale diC.Silanus,aggiunse che affinchè non venisse sorteggiato un candidato scandaloso e disonorato,il principe si assumesse la designazione.Infatti i reati sono puniti dalle leggi,quanto sarebbe più pacifico per loro stessi,meglio per gli alleati ,fare sì che non si sbagliasse?

245
Adversum quae disseruit Caesar:non quidem sibi ignara quae de Silano vulgabantur,sed non ex rumore statuendum.Multos in provinciis contra,quam spes aut metus de illis fuerit ,egisse;excitari quosdam ad meliora magnitudine rerum,hebescere alios.neque posse principem sua scientia cuncta complecti,neque expedire ut ambitione aliena trahatur.Ideo leges in facta constitui,quia futura in incerto sint.Sic a maioribus institutum,ut,si antissent delicta,poenae sequerentur.Ne verterent sapienter reperta et semper placita.Satis onerum principibus,satis etiam potentiae.Minui ..ura,quotiens gliscat potestas,nec utendum imperio,ubi legibus agi possit.Quanto rarior apud Tiberium popularitas,tanto laetioribus animis accepta.Atque ille prudens moderandi,si propria ira non impelleretur,addidit insulam Gyarum immitem at sine cultu hominum esse:darent Iuniae familiae et viro quondam ordinis eiusdem,ut Cythnum potius concederet.Id sororem quoque Silani Torquatam,priscae sanctimoniae virginem,expetere.In hanc sententiam facta discessio.



245
Il Caesar parlò contro questa proposta:-non gli erano ignote le voci sul conto di Silanus,ma non si doveva decidere in base alle chiacchiere.Molti si erano comportati nelle colonie in modo contrario a quanto si sperava da loro o si temeva ,alcuni erano stati spronati dalla grande responsabilità ad comportarsi meglio,altri erano rimasti inattivi.Nè il principe poteva sapere tutto,nè era opportuno che si facesse trascinare dall'altrui ambizione.Perciò le leggi sono basate sui fatti,poichè il futuro è indeterminato.Così fu deciso dagli antenati,che le pene fossero conseguenza dei reati compiuti.Le leggi sapientemente elaborate e sempre funzionali non andavano cambiate.Molte responsabilità per i governanti,anche molto potere.Il diritto scemava ogniqualvolta l'autorità diveniva autoritarismo,nè dove l'ordinamento giuridico vigeva,c`era bisogno di comandi diversi-
Proprio perchè gli atteggiamenti popolari diTiberius erano rari ,tanto più venivano accolti con favore da tutti.E lui che aveva un buon self control,a meno che non fosse punto sul vivo,aggiunse che l'isola di Gyae era selvaggia e incivile,quindi i senatori piuttosto confinassero Silanus ,membro della famiglia Iunia e una volta loro collega ,nell'isola di Cythnus.Anche Torquata la sorella di Silanus,monaca di antica castità,chiese ciò.La votazione fu fatta su questa mozione
246
Post auditi Cyrenenses,et accusante Anchario Prisco ,Caesius Cordus repetundarum damnatur.L.Ennium equitem Romanum,maiestatis postulatum,quod effigiem principis promiscum ad usum argenti vertisset,recipi Caesar inter reos vetuit,palam aspernante Ateio Capitone quasi per libertatem.Non enim debere eripi patribus vim statuendi neque tantum maleficium impune habendum.Sane lentus in suo dolore esset:rei publicae iniurias ne largiretur.Intellexit haec Tiberius,ut erant magis quam ut dicebantur,perstititque intercedere.Capito insignitior infamia fuit,quod humani divinique iuris sciens egregium publicum et bonas domi artes dehonestavisset.


246
In successione furono ascoltati i Cyrenenses,e con Ancharius Priscus nel ruolo dell'accusatore,fu condannato per concussione Caesius Cordus.Caesar vietò che fosse imputato L.Aennius,della borghesia romana,accusato di vilipendio poichè aveva utilizzato una immagine del principe per ricavarci del comune argento,ma Ateius Capito apertamente se ne lamentò quasi in nome della libertà.-Infatti non bisognava togliere ai senatori il potere di giudicare nè una così grave azione doveva rimanere impunita.Fosse pure tardivo nel suo sdegno,ma non trascurasse le offese allo stato-.Tiberius capì l'antifona ma restò saldo nell'opporre il veto.Capito fece una ben brutta figura,che esperto di diritto canonico e civile aveva svilito la sua stimata attività pubblica e le buone qualità domestiche.

247
Incessit dein religio,quonam in templo locandm foret donum,quod pro valetudine Augustae equites Romani voverant Equestri Fortunae:nam etsi delubra eius deae multa in urbe,nullum tamen tali cognomento erat.Repertum est aedem esse apud Antium,quae sic nuncuparetur,cunctasque caerimonias Italicis in oppidis templaque et numinum effigies iuris atque imperii Romani esse.Ita donum apud Antium statuitur.Et quoniam de religionibus tractabatur,dilatum nuper responsum adversus Servium Maluginensem flaminem Dialem prompsit Caesar recitavitque decretum pontificum,quotiens valitudo adversa flaminem Dialem incessisset,ut pontificis maximi arbitrio plus quam binoctium abesset,dum ne diebus publici sacrificii neu saepius quam bis eundem in annum;quae principe Augusto constituta satis ostendebant annuam absentiam et provinciarum administrationem Dialibus non concedi.Memorabaturque L.Metelli pontificis maximi exemplum,qui Aulum Postumium flaminem attinuisset.Ita sors Asiae in eum,qui consularium Maluginensi proximus erat,conlata.


247
Quindi si passò ad una questione religiosa,in quale santuario si dovesse porre il dono che per la buona salute della Augusta i borghesi Romani avevano dedicato alla Fortuna Equestre:infatti benchè molti altari della dea fossero in città,nessuno tuttavia con quel soprannome.Si trovò che vicino Antium c'era la sede,con tale dedica,e insieme che tutte le cerimonie nelle città d'Italia e i templi e le statue degli dei erano sotto la giurisdizione di Roma.E poichè si discuteva di religione,il Caesar ,dopo una breve dilazione,diede risposta contraria a Servius Maluginenses prelato di Iovis e lesse il decreto dei pontefici dove si stabiliva che ogniqualvolta il prelato si ammalava,poteva assentarsi per più di due notti a discrezione del pontefice massimo,purchè non nei giorni di un sacrificio pubblico nè più spesso di due volte l'anno;queste direttive istituite dal principe Augustus a sufficienza dimostravano che ai prelati di Iovis non era concessa una assenza annuale nè l'amministrazione delle colonie.Si citò inoltre l'esempio del pontefice massimo L.Metellus,che aveva trattenuto il sacerdote Aulus Postumius.
Così l'Asia fu assegnata a quello degli ex consoli più vicino per autorità a Maluginenses.

248
Isdem diebus...Lepidus ab senatu petivit ut basilicam Pauli,Aemilia monimenta,propria pecunia firmaret ornaretque.Erat etiam tum in more publica munificentia;nec Augustus arcuerat Taurum,Philippum,Balbum hostiles exuvias aut exundantes opes ornatum ad urbis et posterum gloriam conferre.Quo tum exemplo Lepidus,quamquam pecuniae modicus,avitum decus recoluit.At Pompei theatrum igne fortuito haustum Caesar exstructurum pollicitus est,eo quod nemo e familia restaurando sufficeret,manene tamen nomine Pompei.Simul laudibus Seianum extulit,tamquam labore vigilantiaque eius tanta vis unum intra damnum stetisset.Et censuere patres effigiem Seiano,quae apud theatrum Pompei locaretur.Neque multo post Caesar,cum Iunium Blaesum pro consule Africae triumphi insignibus attolleret,dare id se dixit honori Seiani,cuius ille avunculus erat.Ac tamen res Blaesi digne decore tali fuere.


248
Negli stessi giorni Lepidus chiese ai senatori di consolidare e adornare la basilica di Paulus,testimonianza della famiglia Aemilia,a proprie spese.C'era ancora allora la consuetudine della generosità per lo stato.Nè Augustus aveva impedito a Taurus,Philippus,Balbus di usare il bottino di guerra o le ricchezze in eccesso come abbellimento per la celebrità anche in futuro di Roma.Con questo esempio allora Lepidus,benchè di modesta ricchezza,rinnovò la rispettabilità della famiglia.Ma Caesar promise di ricostruire il teatro di Pompeius distrutto da un incendio fortuito,poichè nessuno della famiglia era in grado di farlo,tuttavia il nome di Pompeius rimase.Insieme lodò Seianus come se grazie alla sua attenzione e alla sua fatica un incendio così virulento non avesse fatto altri danni.I senatori emisero un decreto per disporre una immagine di Seianus vicino al teatro.Nè molto dopo Caesar,avendo premiato colle decorazioni del trionfo Iunius Blasus,governatore dell'Africa,disse che aveva conferito ciò per rispetto a Seianus,di cui quello era lo zio.E tuttavia Blaesu meritò tale onore per il suo operato.

249
Nam Tacfarinas,quamquam saepius depulsus,reparatis per intima Africae auxiliis huc adrogantiae venerat ut legatos ad Tiberium mitteret sedemque ultro sibi atque exercitui suo postularet aut bellum inexplicabile minitaretur.Non alias magis sua populique Romani contumelia indoluisse Caesarem ferunt,quam quod desertor et praedo hostium more ageret.Ne Spartaco quidem post tot consularium exercituum clades inultam italiam urenti,quamquam Sertorii atque Mithridatis ingentibus bellis labaret res publica,datum,ut pacto in fidem acciperetur:nedum pulcherrimo populi Romani fastigio latro Tacfarinas pace et concessione agrorum redimeretur.Dat negotium Blaeso,ceteros quidem ad spem proliceret arma sine noxa ponendi,ipsius autem ducis quoquo modo poteretur.Et recepti ea venia plerique.Mox adversum artes Tacfarinatis hau...dissimili modo belligeratum.


249
Infatti Tacfarinas,benchè più volte scacciato,dopo aver ricomposto le forze amate all'interno dell'Africa,era divenuto così sprezzante da mandare degli ambasciatori da Tiberius e di chiedere inoltre delle terre per sè e per l'esercito altrimenti minacciava una guerra inestricabile.Riferiscono che Caesar si fosse adombrato quanto mai per l'affronto verso di sè e verso il popolo Romano ,proprio perchè un disertore e un brigante si comportava come un esercito regolare nemico.-Non fu concessa l'amicizia con un trattato neanche a Spartacus che aveva messo a fuoco l'Italia impunemente dopo tante carneficine degli eserciti consolari ,benchè lo stato fosse in condizioni critiche per le impegnative guerre contro Sertorius e Mithridates:e tanto meno il brigante Tacfarinas sarebbe stato perdonato con la pace e la concessione di terreni proprio quando la potenza Romana era al massimo-.
Affidò l'incarico a Blaesus,col mandato di allettare tutti gli altri con la prospettiva di essere perdonati deponendo le armi;d'impadronirsi invece del comandante in qualsiasi modo.E la maggior parte si consegnarono con questa amnistia.Poi si guerreggiò con una tattica non dissimile da quella di Tacfarinas.

250
Nam quia ille robore exercitus impar,furandi melior,plures per globos incursaret eluderetque et insidias simul temptaret,tres incessus,totidem agmina parantur.Ex quis Cornelius Scipio legatus praefuit qua praedatio in Lepci..nos et suffagia Garamantum;alio latere,ne Cirtensium pagi impune traherentur,propriam manum Blaesus filius duxit.Medio cum delectis,castella et munitiones idoneis locis imponens,dux ipse arta et infensa hostibus cuncta fecerat,quia,quoquo inclinarent,pars aliqua militis Romani in ore,in latere et saepe a tergo erat;multique eo modo caesi aut circumventi.Tunc tripertitum exercitum plures in manus dispergit praeponitque centuriones virtutis expertae.Nec,ut mos fuert,acta aestate retrahit copias aut in hibernaculis veteris provinciae componit,sed ut in limine belli dispositis castellis per expeditos et solitudinum gnaros mutantem mapalia Tacfarinnatem proturbabat,donec fratre eius capto regressus est,properantius tamen quam ex utilitate sociorum,relictis per quos resurgeret bellum.Sed Tiberius pro confecto interpretatus id quoque Blaeso tribuit,ut imperator a legionibus salutaretur,prisco erga duces honore,qui bene gesta re publica gaudio et impetu victoris exercitus conclamabantur;erantque plures simul imperatores nec super ceterorum aequalitatem.Concessit quibusdam et Augustus id vocabulum,ac nunc Tiberius Blaeso postremum.


250
Infatti poichè quello aveva un esercito inferiore per forza,ma più abile nei colpi di mano,nell'attaccare con parecchi plotoni e nell'evitare e insieme nel tendere imboscate,Blaesus preparò tre percorsi e tre colonne di marcia.Il generale Cornelius Scipio ebbe la responsabilità di controllare la via da dove i predoni effettuavano le scorrerie contro i Lepcitani e per dove trovavano rifugio dai Garamantes;sul lato opposto il figlio Blaesus guidò una propria formazione per proteggere dagli attacchi i villaggi dei Cirtenses.In mezzo con i soldati di leva lo stesso comandante aveva creato un ambiente difficoltoso e ostile ai nemici costruendo nei posti adatti fortezze e luoghi fortificati,poichè ovunque i nemici si volgessero si potevano trovare i soldati Romani davanti,di lato e spesso di dietro,cosicchè molti furono circondati o uccisi.Allora divise l'esercito tripartito in svariati plotoni e ne mise a capo centurioni esperti e coraggiosi.Nè come si usava il comandante ritirò l'esercito dopo l'estate e lo fece riposare nei quartieri invernali della vecchia provincia,ma come se fosse all'inizio della guerra dopo aver disposto dei punti di appoggio diede la caccia con la fanteria leggera e coll'aiuto delle guide del deserto a Tacfarinas in fuga da capanna a capanna,finchè catturato il fratello di questo ritornò indietro,più rapidamente di quanto avessero voluto gli alleati,perchè le ostilità potevano essere riprese dai predoni scampati.Ma Tiberius considerò la partita chiusa e inoltre permise a Blaesus che fosse salutato imperatore dai soldati,secondo l'antico omaggio verso i comandanti,che avendo agito bene per lo stato,venivano accolti dai soldati vittoriosi con grida di sfrenata gioia;
ed erano gli imperatori molti e insieme e non avevano più diritti di tutti gli altri cittadini.Anche Augustus concesse ad alcuni questo titolo,e ora Tiberius a Blaesus per l'ultima volta.

251
Obiere eo anno viri inlustres Asinius Saloninus,Marco Agrippa et Pollione Sabino avis,fratre Druso insignis Caesarique progener destinatus,et Capito Ateius,de quo memoravi,principem in civitate locum studiid civilibus adsecutus,sed avo centurione Sullano,patre praetorio.Consulatum ei adceleraverat Augustus,ut Labeonem Antistium isdem artibus praecellentem dignatione eius magistratus anteiret.Namque illa aetas duo pacis decora simul tulit;sed Labeo incorrupta libertate et ob id fama celebratior,Capitonis obsequium dominantibus magis probabatur.Illi,quod praeturam intra stetit,commendatio ex iniuria,huic,quod consulatum adeptus est,odium ex invidia oriebatur



251
In quell'anno morirono i famosi uomini Asinius Saloninus(i cui nonni erano Marcus Agrippa e Pollio Sabinus),celebre per essere fratello di Drusus e marito designato della nipote del Caesar e Capito Ateius ,che citai prima,principale specialista in città di diritto civile ,ma il nonno Sullanus era un centurione,il padre un pretore.Augustus gli sveltì il cammino per il consolato in modo da superare col prestigio di questa magistratura Labeo Antistius ferratissimo nella medesima materia.Infatti quei tempi offrirono insieme due gemme della pace;ma Labeo era incorruttibile e libero e per questo era famoso,Capito era stimato di più dai signori per l'accondiscendenza .Quello,che rimase pretore,acquisì prestigio dall'affronto subito,questo che conseguì la carica di console ne ebbe invidioso odio
252
Et Iunia sexagesimo quarto post Philippensem aciem anno supremum diem explevit,Catone avunculo genita,C.Cassii uxor,M.Bruti soror.Testamentum eius multo apud vulgum rumor fuit,quia in magnis opibus,cum ferme cunctos proceres cum honore nominavisset,Caesarem omisit.Quod civiliter acceptum,neque prohibuit quo minus laudatione pro rostris ceterisque sollemnibus funus cohonestaretur.Viginti clarissimarum familiarum imagines antelatae sunt,Manlii,Quinctii aliaque eiusdem nobilitatis nomina.Sed Praefulgebant Cassius atque Brutus,eo ipso quod effigies eorum non visebantur.



252
E Iunia esalò l'ultimo respiro il sessantaquattresimo anno dopo la battaglia di Flilippi,era nipote dello zio materno Cato,moglie di Cassius,sorella di M.Brutus.Il suo testamento creò molte discussioni tra la gente,poichè nell'ingente eredità trascurò di citare Caesar
benchè avesse avuto un occhio di riguardo per quasi tutti gli aristocratici.Ciò fu accettato educatamente,nè Caesar tantomeno vietò che il funerale non fosse solennemente celebrato con l'orazione funebre dai Rostri e le altre usuali manifestazioni .Venti immagini delle famiglie più aristocratiche furono portate avanti,i Manlii,i Quinctii e gli altri cognomi di medesima nobiltà.Ma Cassius e Brutus spiccavano,proprio perchè le loro statue non erano visibili
253
C.Asin..o C.Antistio consulibus nonus Tiberio annus erat compositae rei publicae,florentis domus(nam Germanici mortem inter prospera ducebat),cum repente turbare fortuna coepit,saevire ipse aut saevientibus vires praebere.Initium et causa penes Aelium Seianum,cohortibus praetoriis praefectum,cuius de potentia supra memoravi:nunc originem mores et quo facinore dominationem raptum ierit,expediam.Genitus Vulsin.. patre Seio Strabone equite Romano,et prima iuventa C.Caesarem,divi Augusti nepotem,sectatus,non sine rumore Apicio diviti et prodigo stuprum veno dedisse,mox Tiberium variis artibus devinxit,adeo ut obscurum adversum alios sibi uni incautum intectumque efficeret,non tam sollertia(quippe isdem artibus victus est)quam deum ira in rem Romanam,cuius pari exitio viguit ceciditque.Corpus illi laborum tolerans,animus audax;sui obtegens,in alios criminator;iuxta adulatio et superbia;palam compositus pudor,intus summa apiscendi libido,eiusque causa modo largitio et luxus,saepius industria ac vigilantia,haud minus noxiae,quotiens parando regno finguntur


253
Sotto i consoli C.Asinius e C.Antistius il nono anno di governo di Tiberius trascorreva tranquillo ,la sua famiglia prosperava,quando all'improvviso il destino iniziò a turbare la situazione,lo stesso Tiberius iniziò ad essere feroce con gli uomini personalmente o per interposta persona.L'origine e la causa furono la persona di Aelius Seianus,prefetto della guardia pretoriana,della cui influenza feci menzione prima;ora racconterò la sua nascita,il carattere e con quale disonestà cercasse di ghermire il potere.Nacque a Vulsinus,il padre Seius Strabo era borghese,e da giovanotto fu assiduo compagno di C.Caesar,nipote del divino Augustus, non senza dei pettegolezzi di un suo prostituirsi al ricco e generoso Apicium,in seguito con vari metodi avvinse a sé l'introversoTiberius così ,da renderlo fiducioso e imprudente ,insomma Seianus si affermò e cadde , non tanto con la furbizia(poichè fu vinto cogli stessi mezzi) ,quanto per la maledizione del destino avverso a Roma,con pari rovina della quale si affermò e precipitò
Era resistente alla fatica, ardito,oltremodo censorio degli errori altrui,ipocrita,adulatore e insieme arrogante,in publico era modesto,nell'intimo aveva un desiderio smodato di arrivare al potere,da ciò ne conseguiva non solo la vita dispendiosa e splendida,ma soprattutto l' attivismo smodato anche notturno,non meno pernicioso quando è rivolto alla conquista del potere

254
Vim praefecturae modicam antea intendit,dispersas per urbem cohortes una in castra conducendo,ut simul imperia acciperent numeroque et robore et visu inter se fiducia ipsis,in ceteros metus oreretur.Praetendebat lascivire militem diductum;si quid subitum ingruat,maiore auxilio pariter subveniri;et severius acturos,si vallum statuatur procul urbis inlecebris.Ut perfecta sunt castra,inrepere paulatim militare animos adeundo,appellando;simulcenturiones ac tribunos ipse deligere.Neque senatorio ambitu abstinebat clientes suos honoribus aut provinciis ornandi,facili Tiberio atque ita prono,ut socium laborum non modo in sermonibus,sed apud patres et populum celebraret colique per theatra et fora effigies eius interque principia legionum sineret


254
Seianus aumentò la forza della prefettura prima modesto,riunendo i plotoni sparsi in città in una unica caserma,affinchè i militari ricevessero simultaneamente i comandi e affinché il numero,la vigoria e il reciproco vedersi creasse fiducia negli stessi,timore negli avversari
Lui in verità adduceva vari pretesti: che i soldati sparpagliati erano indisciplinati così invece se fosse sopraggiunto un pericolo improvviso si sarebbe potuto intervenire contemporaneamente con migliore efficacia e inoltre che i soldati sarebbero stati più operativi se si fosse recintata la caserma con un muro lontano dalle lusinghe della città.
Come furono allestiti gli alloggiamenti,poco alla volta Seianus familiarizzò con i militari frequentandoli,chiamandoli per nome.Inoltre lui sceglieva i sottufficiali e gli ufficiali.Nè si asteneva da assegnare ai suoi fedeli cariche o province intervenendo sui senatori,senza trovare resistenze nell'indulgente Tiberius,che anzi lo definiva suo braccio destro non solo nelle conversazioni,ma in senato e nei comizi e permetteva che fossero ossequiate le statue di Seianus nei luoghi di pubblico spettacolo e nelle piazze e nei comandi delle legioni.

255
Ceterum plena Caesarum domus,iuvenis filius,nepotes adulti moram cupitis adferebant;et quia vi tot simul corripere intutum,dolus intervalla scelerum poscebat.Placuit tamen occultior via et a Druso incipere,imn quem recenti ira ferebatur.Nam Drusus impatiens aemuli et animo commotior orto forte iurgio intenderat Seiano manus et contra tendentis os verberaverat.Iitur cuncta temptanti promptissimum visum ad uxorem eius Liviam convertere,quae soror Germanici,formae initio aetatis indecorae,mox pulchritudine praecellebat.Hanc ut amore incensus adulterio pellexit,et postquam primi flagitii potitus est/neque femina amissa pudicitia alia abnuerit),ad coniugii spem,consortium regni et necem mariti impulit.Atque illa,cui avunculus Augustus,socer Tiberius,ex Druso liberi,seque ac maiores et posteros municipali adultero foedabat,ut pro honestis et praesentibus flagitiosa et incerta exspectaret.Sumitur in conscientiam Eudemus,amicus ac medicus Liviae,specie artis frequens secretis.Pellit domo Seianus uxorem Apicatam,ex qua tres liberos genuerat,ne paelici suspectaretur.Sed magnitudo facinoris metum prolationes,diversa interdum consilia adferebat.


255
Ma la dimora dei Caesari era affollata ,il figlio di Tiberius,i nipoti grandi creavano ostacolo ai desideri di Seianus e poichè era pericoloso affrontare con la forza insieme così tanti eredi,l'astuzia consigliava di agire con dei delitti distanziati nel tempo.Infine scelse una via meno palese e volle iniziare da Drusus,contro il quale Seianus aveva un recente motivo di rancore.Infatti Drusus insofferente verso il concorrente e assai impulsivo, in un litigio sorto casualmente aveva alzato le mani su Seianus e lo aveva colpito al viso.Allora Seianus,sfrontato,pensò bene di circuire la moglie di quello,Livia,che sorella di Germanicus,non bella da giovane,allora primeggiava per avvenenza.La fece sua amante,poichè pazzo d`amore ,e dopo essere riuscito nella prima cattiva azione(nè una donna perso l'onore si fermerà più) le fece sperare nel matrimonio,la convinse che la avrebbe associata al potere,la convinse ad uccidere il marito.E lei nipote di Augustus,nuora di Tiberius,madre dei figli di Drusus disonoro`sè stessa e gli avi e i discendenti con un amante di provincia,per desiderare una vita scandalosa e incerta invece della onesta situazione vigente.Associarono al piano Eudemus amico e medico di Livia,assiduo alle riunioni segrete,col pretesto della professione.Seianus ripudiò la moglie Apicata,da cui aveva avuto tre figli,per rassicurare la favorita.Ma l'enormità dell'accaduto provocò timore,sbigottimento,qualche volta considerazioni divergenti

256
Interim anni principio Drusus ex Germanici liberis togam virilem sumpsit,quaeque fratri eius Neroni decreverat senatus repetita.Addidit orationem Caesar,multa cum laude filii sui,quod patria benivolentia in fratris liberos foret.Nam Drusus,quamquam arduum sit eodem loci potentiam et concordiam esse,aequus adulescentibus aut certe non adversus habebatur.Exim vetus et saepe simulatum proficiscendi in provincias consilium refertur.Multitudinem veteranorum praetexebat imperator et dilectibus supplendos exercitus:nam voluntarium militem deesse ac,si suppeditet,non eadem virtute ac modestia agere,quia plerumque inopes ac vagi sponte militiam sumant.Percensuitque cursim numerum legionum et quas provincias tutarentur.Quod mihi quoque exsequendum reor,quae tunc Romana copia in armis,qui socii reges,quanto sit angustius imperitatum


256.
Intanto all inizio dell anno Drusus uno dei figli di Germanicus indossò la toga virile,e furono ripetute quelle formalità che il senato aveva decretato per il fratello Nero.Caesar aggiunse un discorso elogiativo del proprio figlio,che aveva una indulgenza paterna per i figli del fratello.Infatti Drusus,benchè sia difficile la coesistenza del potere e della concordia,si comportava con equità verso i ragazzi o comunque senza avversione.
Infine riferisce il vecchio e spesso ostentato progetto di andare nei possedimenti.L'imperatore era preoccupato dalla moltitudine dei veterani e dal bisogno di rimpinguare gli eserciti colle leve:infatti i soldati volontari mancavano e se erano in numero sufficiente,non agivano col medesimo valore e colla stessa disciplina,poichè per lo più i poveri e i vagabondi spontaneamente si arruolavano.Velocemente censì il numero delle armate e quali territori ne erano difesi.
Ritengo di dover fare anche io una esposizione sulla quantità delle forze armate,sui sovrani alleati,su quanto sia stato più ristretto il dominio in quei tempi.

257
Italiam utroque mai duae classes,Misenum apud et Ravennam,proximumque galliae litus rostratae naves praesidebant,quas Actiaca victoria captas Augustus in oppidum Foroiuliense miserat valido cum remige.Sed praecipuum robur Rhenum iuxta,commune in Germanos Gallosque subsidium,octo legiones erant.Hispaniae recens perdomitae tribus habebantur.Mauros Iuba rex acceperat donum populi Romani.Cetera Africae per duas legiones parique numero Aegyptus,dehinc initio ab Syria.. usque ad flumen Euphraten,quantum ingenti terrarum sinu ambitur,quattuor legionibus coercita,accolis Hibero Albanoque et aliis regibus,qui magnitudine nostra proteguntur adversum externa imperia.Et Thraeciam Rhoemetalces ac liberi Cotys,ripamque Danuvii legionum duae in Pannonia,duae in Moesia attinebant,totidem apud Delmatiam locatis,quae positu regionis a tergo illis ac,si repentinum auxilium Italia posceret,haud procul caccirentur,quamquam insideret urbem proprius miles,tres urbanae,novem praetoriae cohortes,Etruria ferme Umbriaque delectae aut vetere Latio et colon.s antiquitus Romanis.At apud idonea provinciarum sociae triremes alaeque et auxilia cohortium,neque multo secus in iis virium;sed persequi incertum fuit,cum ex usu temporis huc illuc mearent,gliscerent numero et aliquando minuerentur.



257
Due flotte,a Misenum e a Ravenna proteggevano l'italia in tutti e due i mari e la vicina costa delle Galliae era presidiata dalle navi da guerra bottino della vittoria ad Actium che Augustus aveva mandato nella piazzaforte di Forumiulienses con robusti rematori
Ma la parte preponderante delle forze armate erano le otto legioni stanziate vicino al Rhenum difesa generale contro i Germani e i Galli.
Le Hispaniae recentemente domate erano occupate da tre legioni
Il re Iuba aveva accettato i Mauri in regalo dal popolo Romano.Il resto dell'Africa era difeso da due legioni e con uguale numero l'Aegyptus,quindi dall'inizio della Syria fino al fiume Euphraten, tutta quanto l'avvallamento di terre,controllato da quattro legioni, mentre vicini Hiberi e Albani e altri re sono protetti dalla nostra capacità di dissuasione sui regni stranieri.
Rhoemetalces e i figli di Cotys governavano la Thraecia,due legioni in Pannonia,due in Moesia custodivano la riva del Danuvium,altrettante stanziate in Delmatia,che per posizione del luogo erano alle spalle di quelle e se l'Italia avesse avuto bisogno di un improvviso soccorso,sarebbero state fatte venire non da lontano,per quanto la capitale avesse delle proprie truppe,tre reparti urbani,nove reparti pretoriani,per lo più arruolati in Etruria e in Umbria o nell'antico Latium e nelle colonie Romane di antica data.
Ma in luoghi adatti dei possedimenti vi erano flotte amiche e squadroni di cavalleria e truppe alleate,nè molto diverso il numero dei combattenti in questi contingenti:ma non fu possibile farne un computo perchè a seconda dell'utilità del momento andavano qua ,là,aumentavano di numero e talvolta diminuivano.
258
Congruens crediderim recensere ceteras quoque rei publicae partes,quibus modis ad eam diem habitae sint,quoniam Tiberio mutati in deterius principatus initium ille annus attulit.Iam primum publica negotia et privatorum maxima apud patres tractabantur,dabaturque primoribus disserere,et in adulationem lapsos cohibebat ipse;mandabatque honores nobilitatem maiorum,claritudinem militiae,inlustres domi artes spectando,ut satis constaret non alios potiores fuisse.Sua consulibus,sua praetoribus species;minorum quoque magistratuum exercita potestas;legesque,si maiestatis quaestio eximeretur,bono in uso.At frumenta et pecuniae vectigales,cetera publicorum fructuum societatibus equitum Romanorum agitabantur.Res suas Caesar spectatissimo cuique,quibusdam ignotis ex fama mandabat,semelque adsumpti tenebantur prorsus sine modo,cum plerique isem negotiis insenescerent.Plebes acri quidem annona fatigabatur,sed nulla in eo culpa ex principe;quin infecunditati terrarum aut asperis maris obviam iit,quantum impendio diligentiaque poterat.Et ne provinciae navis oneribus turbarentur utque vetera sine avaritia aut crudelitate magistratuum tolerarent,providebat;corporum verbera,ademptiones bonorum aberant.Rari per Italiam Caesaris agri,modesta servitia,intra paucos libertos domus;ac si quando cum privatis disceptaret,forum et ius.


258
Oserei ritenere opportuno elencare anche tutti gli altri aspetti dello stato,in quale maniera fossero regolati in quel periodo,poichè all'inizio di quell'anno Tiberius mutò in peggio la sua signoria.Prima di tutto gli affari pubblici e quelli privati più importanti erano trattati dai senatori e si permetteva ai più insigni di dissertare e lo stesso Tiberius riprendeva chi scivolava nell'adulazione;inoltre assegnava le cariche dopo aver esamimato la nobiltà del casato,la carriera militare,le gloriose qualità della famiglia
,cosicchè fosse evidente che non ci fossero stati candidati migliori.Il consolato,la pretura nelle proprie attribuzioni.Anche le magistrature minori esercitavano il loro potere,e le leggi,se si eccettua l'imputazione di vilipendio all'imperatore,utilmente applicate.Ma i versamenti di cereali e i tributi in denaro e tutti gli altri proventi statali erano gestiti da comitati d'affari di borghesi Romani.Il Caesar affidava la gestione dei suoi interessi a tutti i più competenti per fama,alcuni di basso lignaggio, e una volta assunti li teneva assolutamente senza limiti di tempo,tanto che i più invecchiarono sul loro posto di lavoro.La gente era tormentata dal carovita,ma il principe non ne aveva colpa,che con quanto più spesa e impegno cercava di contrastare gli effetti della sterilità dei terreni o delle intemperie del mare.Inoltre procurava che i paesi conquistati non fossero messi in subbuglio da nuove imposte e che sostenessero i vecchi tributi senza l'avidità o la malvagità dei burocrati,inoltre le punizioni corporali,i sequestri dei beni erano assenti.Pochi i possedimenti del Caesar in Italia,modesta la servitù,pochi i domestici dentro casa,e se gli capitava di litigare con dei privati cittadini,si appellava al tribunale e al diritto.

259
Quae cuncta non quidem comi via,sed horridus ac plerumque formidatus,retinebat tamen,donec morte Drusi verterentur:nam dum superfuit,mansere,quia Seianus incipiente adhuc potentia bonis consiliis notescere volebat et ultor metuebatur non occultus odii,sed crebro querens incolumi filio adiutorem imperii alium vocari.Et quantum superesse,ut collega dicatur?Primas dominandi spes in arduo:ubi sis ingressus,adesse studia et ministros.Exstructa iam sponte praefecti castra,datos in manum milites;cerni effigiem eius in monimentis Cn.Pompei,communes illi cum familia Drusorum fore nepotes:precandam post haec modestiam,ut contentus esset.Neque raro neque apud paucos talia iacebat,et secreta quoque eius corrupta uxore prodebantur.


259
Tutte queste funzioni Tiberius manteneva sebbene senza serenità,ma brusco e temibile,finchè la morte di Drusus cambiò tutto,infatti finchè Drusus fu vivo vigettero ,poichè Seianus ancora all'inizio della potenza voleva essere conosciuto per i buoni suggerimenti ed temeva vendette da Drusus che non lo poteva vedere,già questo si lamentava spesso che mentre era vivo quell'altro era chiamato luogotenente dell'impero,<oddio quanto mancava che fosse nominato coreggente?Infatti difficoltose le prime speranze di conquistare il potere ,ma una volta che l'hai conseguito avrai sostenitori e collaboratori.Già costruite le caserme per volere di lui prefetto,inquadrati i soldati,la sua statua si poteva vedere nel teatro di Cn.Pompeius,i suoi nipoti sarebbero stati della famiglia dei Drusi,dopodiciò bisognava pregare la modestia perchè Seianus sapesse mantenersi dentro i limiti>.Drusus svolgeva queste considerazioni spesso e a più persone e anche i suoi secreti pensieri erano divulgati dalla moglie adultera

260
Igitur Seianus maturandum ratus deligit venenum,quo paulatim inrepente fortuitus morbus adsimularetur.Id Druso datum per Lygdum spadonem,ut octo post annos cognitum est.Ceterum Tiberius per omnes valitudinis eius dies,nullo metu an ut firmitudinem animi ostentare,etiam defuncto necdum sepulto,curiam ingressus est.Consulesque sede vulgari per speciem maestitiae sedentes honoris locique admonuit et effusum in lacrimas senatum victo gemitu,simul oratione continua erexit.Non quidem sibi ignarum posse argui,quod tam recenti dolore subierit oculos senatus:vix propinquorum adloquia tolerari,vix diem aspici a plerisque lugentium.Neque illos imbecillitatis damnandos:se tamen fortiora solacia e complexu rei publicae petivisse.Miseratusque Augustae extremam senectam,rudem adhuc nepotum et vergentem aetatem suam,ut Germanici liberi,unica praesentium malorum levamenta,inducerentur petivit.Egressi consules firmatos adloquio adulescentulos deductosque ante Caesarem statuunt.Quibus adprensis<patres conscripti,hos>inquit<orbatos parente tradidi patruo ipsorum precatusque quamquam esset illi propria suboles,ne secus quam suum sanguinem foveret attolleret,sibique et posteris conformaret.Erepto Druso preces ad vos converto disque et patria coram obtestor:Augusti pronepotes,clarissimis maioribus genitos,suscipite regite,vestram meamque vicem explete.Hi vobis,Nero et Druse,parentum loco.Ita nati estis,ut bona malaque vestra ad rem publicam pertineant>



260
Quindi Seianus dopo aver deciso di accelerare i tempi si risolse di ricorrere al veleno,in modo che il tossico insinuandosi lentamente potesse simulare i sintomi di una fortuita malattia.L'evirato Lygdus avvelenò Drusus,come si apprese otto anni dopo.Ma Tiberius per tutto il periodo della malattia del figlio entro` in senato senza essere agosciato o forseche` volesse dimostrare forza d'animo,anche quando il cadavere del figlio era ancora caldo.Anzi in seduta rammento` ai consoli i loro posti d`onore, (chè s'erano messi sui sedili normali in rispetto del lutto ),poi soffocato un lamento tranquillizzo`con un ininterrotto discorso i senatori in lacrime:-sapeva di poter essere criticato che in un momento così doloroso si era presentato in senato,infatti chi è in lutto per lo più appena sopporta le parole dei parenti,a fatica guarda la luce del giorno,nè queste persone dovevano essere accusati di debolezza:tuttavia lui stesso aveva cercato un più efficace conforto in seno alle istituzioni governative-.Poi dopo essersi lamentato dell' estrema vecchiaia dell'Augusta,dell' ancora giovane età dei nipoti e della sua ormai declinante,chiese che fossero introdotti i figli di Germanicus,unico conforto delle disgrazie presenti.I consoli uscirono e dopo averli incoraggiati e portati dentro,posero gli adolescenti davanti al Caesar.L'imperatore dopo averli presi,disse,<onorevoli senatori io pregai che questi orfani di padre fossero affidati allo zio paterno,per quanto avesse figli propri,perchè non favorisse e innalzasse solamente i propi eredi e perchè li educasse su di sè e per i posteri.Scomparso Drusus vi prego e vi supplico davanti agli dei e alla patria:difendete e guidate i pronipoti di Augustus,discendenti di illustrissimi antenati,assolvete il vostro e il mio dovere.Questi onorevoli ,invece per voi ,o Nero, o Drusus ,siano come genitori.Questo il vostro destino,perché le vostre vicende sia fortunate che infelici sono affari di stato.
261
Magno ea fletu et mox precationibus faustis audita;ac si modum orationi posuisset,misericordia sui gloriaque animas audientium impleverat:ad vana et totiens inrisa revolutus,de reddenda re publica utque consules seu quis alius regimen susciperent,vero quoque et honesto fidem dempsit.Memoriae Drusi eadem quae in Germanicum decernuntur,plerisque additis,ut ferme amat posterior adulatio.Funus imaginum pompa maxime inlustre fuit,cum origo Iuliae gentis Aeneas omnesque Albanorum reges et conditor urbis Romulus,post Sabina nobilitas,Attus Clausus ceteraeque Claudiorum effigies longo ordine spectarentur.



261
Queste parole furono ascoltate tra gran pianti e poi preghiere di augurio,e se Tiberius si fosse limitato a ciò,avrebbe suscitato per sé nelle menti degli ascoltatori pietà e simpatia,ma avendo ripiegato su pensieri sterili e del tutto ridicoli ,quali di dimettersi e che i consoli o qualcun'altro assumessero il governo,rese non credibili anche le parole vere e sincere.Furono legiferati in memoria di Drusus gli stessi onori che verso Germanicus,e anzi aggiunti molti altri come generalmente amano fare i successivi adulatori .Il funerale fu molto glorioso per la processione delle immagini,perchè furono viste in una lunga successione ,Aenea capostipite della famiglia Iulia e tutti i re degli Albani e Romulus il fondatore della città,poi dietro la nobiltà Sabina,Attus Clausus e tutte le altre immagini dei Claudii.
262
In tradenda morte Drusi quae plurimis maximaeque fidei auctoribus memorata sunt rettuli:sed non omiserim eorundem temporum rumorem,validum adeo,ut nondum exolescat.Corrupta ad scelus Livia Seianum Lygdi quoque spadonis animum stupro vinxisse,quod is.....aetate atque forma carus domino interque primores ministros erat;deinde,inter conscios ubi locus veneficii tempusque composita sint,eo audaciae provectum,ut verteret et occulto indicio Drusum veneni in patrem arguens moneret Tiberium vitandam potionem,quae prma ei apud filium epulanti offerretur.Ea fraude c..um senem,postquam convivium inierat,exceptum poculum Druso tradidisse,atque illo ignaro et iuveniliter hauriente auctam suspicionem,tamquam metu et pudore sibimet inrogaret mortem,quam patri struxerat.


262
Riferendo della morte di Drusus trasmisi le memorie di moltissimi e autorevoli autori;ma non posso trascurare il gossip di quei tempi,talmente diffuso che ancora oggi non è svanito:ossia che Seianus dopo aver spinto al delitto Livia rese complice,seducendolo ,anche l'evirato Lygdus poichè era per età e per fisico caro al padrone e uno dei servitori più fidati;quindi Seianus , dopo chè i congiurati si accordarono sul luogo e sul momento dell'avvelenamento,arrivò a tal punto di audacia da rovesciare le parti e accusando Drusus ,usando una informativa riservata,di voler avvelenare il padre ,avvisò Tiberius di scansare la prima bevanda che gli venisse offerta al party presso il figlio.Il vecchio irretito da questo inganno,dopo essere arrivato al ricevimento,prese la bevanda e la passò a Drusus che all'oscuro e tracannandola alla maniera dei giovani aumentò i sospetti,come se si infliggesse, per paura e vergogna ,la morte,che aveva ordito per il padre.

263
Haec vulgo iactata super id,quod nullo auctore certo firmantur,prompte refutaveris.Quis enim mediocri prudentia,nedum Tiberius tantis rebus exercitus,inaudito filio exitium offerret,idque sua manu et nullo ad paenitendum regressu?Quin potius ministrum veneni excruciaret,auctorem exquireret,insita denique etiam in extraneos cunctatione et mora adversum unicum et nullius ante flagitii compertum uteretur?Sed quia Seianus facinorum omnium repertor habebatur,ex nimia caritate in eum Caesaris et ceterorum in utrumque odio quamvis fabulosa et immania credebantur,atrociore semper fama erga dominantium exitus.Ordo alioqui sceleris per Apicatam Seiani proditus,tormentis Eudemi ac Lygdi patefactus est;neque quisquam scriptor tam infensus extitit,ut Tiberio obiectaret,cum omnia alia conquirerent intenderentque.Mihi tradendi arguendique rumoris causa fuit,ut claro sub exemplo falsas auditiones depellerem peteremque ab iis,quorum in manus cura nostra venerit,...divulgata atque incredibili....avide accepta veris neque in miraculum corruptis antehabeant.


263
Queste chiacchiere della gente non attestate da nessuna fonte attendibile,senza indugi potresti respingere.Quale uomo infatti di poca prudenza,nè tanto meno Tiberius di così vasta esperienza ,esporrebbe alla morte il figlio senza ascoltarlo,e colle proprie mani e senza far mossa di pentimento?Che anzi torturerebbe l'avvelenatore,ricerchereb
be il mandante,avrebbe l`esitazione e la ponderazione dovuta agli estranei e a un unico indagato senza precedenti penali!
Ma poichè si considerava Seianus inventore di ogni nefandezza,nasceva ,dall'eccessivo favore del Caesar per lui e dall'odio di tutti per loro due, la credenza anche per
fatti immaginari e incredibili,poichè sempre prevalgono le versioni più feroci sulla fine dei governanti .
Del resto la trama del complotto raccontata da Apicata di Seianus fu rivelata sotto tortura da Eudemus e Ligdus,nè esistette nessun scrittore tanto ostile a Tiberio da contestargli ciò,anche se si cercavano da ogni parte argomenti per accusarlo.Il motivo per cui ho riferito e criticato il pettegolezzo è quello di respingere con un famoso esempio le false voci e chiedere a quelli che avranno in mano la nostra opera di non anteporre l`affascinante gossip ai fatti veri e non guastati dal sensazionalismo

264
Ceterum laudante filium pro rostris Tiberio senatus populusque habitum ac voces dolentum simulatione magis quam libens induebat,domumque Germanici revirescere occulti laetabantur.Quod principium favoris et mater Agrippina spem male tegens perniciem adceleravere.Nam Seianus,ubi videt mortem Drusi inultam interfectoribus,sine maerore publico esse,ferox scelerum,et quia prima provenerant,volutare secum,quonam modo Germanici liberos perverteret,quorum non dubia successio.Neque spargi venenum in tres poterat,egregia custodum fide et pudicitia Agrippinae impenetrabili.Igitur contumaciam eius insectari,vetus Augustae odium,recentem Liviae conscientiam exagitare,ut superbam fecunditate,subnixam popularibus studiis inhiare dominationi apud Caesarem arguerent.Atque haec callidis criminatoribus,inter quos delegerat Iulium Postumum,per adulterium Mutiliae Priscae inter intimos aviae et consiliis peridoneum,quia Prisca in animo Augustae valida anum suapte natura potentiae anxiam insociabilem nurui efficiebat.Agrippinae quoque proximi inliciebantur pravis sermonibus tumidos spiritus perstimulare.



264
Ma i senatori e la folla ,mentre Tiberius elogiava il figlio,con ipocrisia più che con sincerità sembravano addolorati e gemevano,ma di nascosto erano felici che la casata di Germanicus rifosse in auge.
Questo inizio di simpatie e la madre Agrippina,incapace di nascondere le ambizioni,affrettarono la catastrofe.Infatti Seianus,quando vide la morte di Drusus senza conseguenze per gli assassini,nessun dispiacere del popolo,reso fiero dai crimini e poichè le prime malefatte avevano avuto successo,iniziò a rimuginare come poter distruggere i figli di Germanicus.Non era possibile avvelenare i tre poichè la fedeltà dei sorveglianti era egregia e la castità di Agrippina impenetrabile.Quindi incominciò ad criticare l'arroganza di lei,ad suscitare l'antico odio della Augusta,ad esacerbare la nuova compagna Livia affinchè accusassero Agrippina fiera della figliolanza,forte del sostegno popolare,di puntare al potere.Si servì anche di abili accusatori,tra i quali aveva prescelto Iulius Postumus,amante di Mutilia Prisca e perciò tra gli intimi della nonna e adattissimo ai suoi disegni,poichè Prisca influente sull'Augusta continuava a rendere la vecchia ,per sua natura attaccata al potere, ostile verso la moglie del nipote.Anche i familiari di Agrippina erano indotti con malvagi discorsi ad esasperare l'orgogliosa donna.
265
Ac Tiberius nihil intermissa rerum cura,negotia pro solaciis accipiens,ius civium,preces sociorum tractabat,factaque auctore eo senatus consulta,ut civitati Cibyraticae apud Asiam,aegiensi apud Achaiam,motu terrae labefactis,subveniretur remissione tributi in triennium.Et Vibius serenus pro consule ulterioris Hispaniae,de vi pubblica damnatus,ob atrocitatem morum in insulam Amorgum deportatur.Cars..ius sacerdos,reus tamquam frumento hostem Tacfarinatem iuvisset,absolvitur,eiusdemque criminis C.Gracchus.Hunc comitem exilii admodum infantem pater sempronius in insulam Cercinam tulerat.Illic adultus inter extorres et liberalium artium nescios,mox per africam ac Siciliam mutando sordidas merces sustentabatur;neque tamen effugit magnae fortunae peicula.Ac ni Aelius Lamia et L.Apronius,qui africam obtinuerant,insontem protexissent,claritudine infausti generis et paternis adversis foret abstractus.


265
Ma Tiberius senza smettere l'attività di governo,cercando sollievo nel lavoro,trattava materia di diritto civile e gli affari esteri,e sotto il suo impulso il senatò emanò dei decreti per esentare dal pagamento dei tributi per tre anni la cittadinanza Cibyratica in Asia,la comunità Agienses in Achaia,colpite dal terremoto.E Vibius Serenus proconsole della Hispania ulterior,condannato per violenza pubblica ,per la sua prepotenza fu relegato nell'isola di Amorgos.Carsidius Sacerdos,accusato di aver fornito frumento al nemico Tacfarinas,fu prosciolto,e così per lo stesso capo d'accusa C.Gracchus.Questo ancora piccolo aveva acompagnato in esilio nell'isola di Cercina il padre Sempronius.Lì adulto visse tra esiliati e tra ignoranti,poi si mantenne facendo squallidi commerci tra l'Africa e la Sicilia,tuttavia non potè sfuggire ai pericoli propri dei capitalisti.E se Aelius Lamia e L.Apronius,che governavano l'Africa,non avessero sostenuto la sua innocenza,avrebbe pagato il fio per la rinomanza dello sfortunato cognome e per le disgrazie del padre.

266
Is quoque annus legationes Graecarum civitatium habuit,Samiis Iunonis,Cois Aesculapii delubro vetustum asyli ius,ut firmaretur petentibus.Samii decreto Amphictyonum nitebantur,quis praecipuum fuit rerum omnium iudicium,..qua tempestate Graeci conditis per Asiam urbibus ora maris potiebantur.Neque dispar apud Coos antiquitas,et accedebat meritum ex loco.Nam cives Romanos templo Aesculapii induxerant,cum iussu regis Mithridatis apud cunctas Asiae insulas et urbes trucidarentur.Variis dehinc et saepius inritis praetorum questibus,postremo Caesar de immodestia histrionum rettulit;multa ab iis in publicum seditiose,foeda per domos temptari;Oscum quondam ludicrum,levissimae apud vulgum oblectationes,eo flagitiorum et virium venisse,..auctoritate patrum coercendum sit.Plsi tum histriones Italia.



266
Anche quest'anno le comunità Greche mandarono degli ambasciatori(I Samii chiedevano che venisse confermato l'antico diritto d'asilo per il santuario di Iuno,mentre i Coii per il santuario di Aesculapius.I Sami si avvalevano di un decreto degli Amphictyones che avevano la prevalente giurisdizione su tutto in quei tempi in cui i Graeci fondate delle colonie in Asia controllavano le coste del mare.Anche i Cooi vantavano una non minore tradizione ed il luogo inoltre aveva un titolo di merito.Infatti i Coii avevano rifugiato i cittadini Romani nel santuario di Aesculapius quando il re Mithridates aveva ordinato di uccidere i cittadini Romani in tutte le isole e città asiatiche.
Quindi diverse e più spesso inutili laganze dei magistrati,infine Caesar fece una relazione sulle intemperanze degli uomini di spettacolo;molti atteggiamenti di questi erano provocatori in pubblico,vergognosi in private sedi;Gli spettacoli Osci una volta piacevoli commediole erano divenuti così volgari e violenti da costringere i senatori ad intervenire d'autorità.Allora i commedianti furono espulsi dall'Italia
267
Idem annus alio quoque luctu Caesarem adfecit,alterum ex geminis Drusi liberis exstinguendo,neque minus morte amici.Is fuit Lucilius Longus,omnium illi tristium laetorumque socius unusque e senatoribus Rhodii secessus comes.Ita,quamquam novo homini,censorium funus,effigiem apud forum Augusti publica pecunia patres decrevere,apud quos etiam tum cuncta tractabantur,adeo ut procurator Asiae Lucilius Capito acusante provincia causam dixerit,magna cum adseveratione principis,non se ius nisi in servitia et pecunias familiares dedisse;quod si vim praetoris usurpasset manibusque militum usus foret,spreta in eo mandata su:audirent socios.Ita reus cognito negotio damnatur.Ob quam ultionem,et quia priore anno in C.Silanum vindicatum erat,decrevere Asiae urbes templum Tiberio matrique eius ac senatui.Et permissum statuere;egitque Nero grates ea causa patribus atque avo,laetas inter audentium adfectiones.Qui recenti memoria Germanici illum aspici,illum audiri rebantur.Aderantque iuveni modestia ac forma principe virgo digna,notis in eum Seiani odiis ob periculum gratiora


267
Lo stesso anno Caesar fu colpito anche da un altro lutto,la morte di uno dei gemelli di Drusus,e parimenti dalla scomparsa dell'amico.Questo fu Lucilius Drusus,suo compagno in tutti i suoi momenti di vita dolorosi e piacevoli e solo dei senatori ad ritirarsi con lui a
Rodi.Cosi,per quanto non di antica nobiltà,il senato gli decretò il funerale di stato e una statua nel foro di Augustus con i soldi pubblici,noltre i senatori allora trattavano tutto,a tal punto che Lucius Capito,responsabile amministrativo in Asia si difese dalle accuse dei provinciali proprio in senato,mentre l'imperatore gli contestava con grande severità : uno di avergli dato il potere sugli schiavi e sul patrimonio familiare,due che se aveva abusato dell'autorità ed aveva usato la forza miliate,aveva disprezzato i suoi ordini:tre che fossero sentite le doglianze degli alleati.Così istruita la causa fu condannato.Per questa vendetta,e perché l'anno precedente era stato punito C.Silanus,le comunità dell'Asia decretarono un santuario a Tiberius e a sua madre e al senato,e ottenuta l'autorizzazione lo costruirono;Nero ringraziò per questa sentenza i senatori e il nonno e le impressioni degli ascoltatori furono favorevoli .Questi,fresco il ricordo di Germanicus,pensavano di vedere lui,lui di ascoltare.Il giovane aveva la moderazione e il fisico proprio del leader,qualità piu gradite ancora a causa del minaccioso odio di ,Seianus contro di lui.

268
Sub idem tempus de flamine Diali in locum Servi Maluginensis defuncti legendo,simul roganda nova lege disseruit Caesar.Nam patrricios confarreatis parentibus genitos tres simul nominari,ex quis unus legeretur,vetusto more;neque adesse,ut olim,eam copiam,omissa confarreandi adsuetudine aut inter paucos retenta(pluresque eius rei causas adferebat,potissimam penes incuriam virorum feminarumque;accedere ipsius caerimoniae difficultates,quae consulto vitarentur),et quoniam exiret e iure patrio,qui id flamonium apisceretur quaeque in manum flaminis conveniret.Ita medendum senatus decreto aut lege,sicut Augustus quaedam ex horrida illa antiquitate ad praesentem usum flexisset.Igitur tractatis religionibus placitum instituto flaminum nihil demutari;sed lata lex,qua flaminica Dialis sacrorum causa in potestate viri,cetera promisco feminarum iuge ageret.Et filius Maluginensis patri suffectus.Utque glisceret dignatio sacerdotum atque ipsis promptior animus foret ad capessendas caerimonias,decretum Corneliae virgini,quae in locum Scantiae capiebatur,sestertium vicies et,quotiens Augusta theatrum introisset,ut sedes inter Vestalium consideret.



268
Nello stesso lasso di tempo il Caesar disquisì sull'elezione del flamine di Giove al posto del defunto Servius Maluginenses e parimenti sull'esigenza di una nuova legge.Infatti venivano sorteggiati tre aristocratici nati da genitori sposati col rito della confarreazione,uno dei quali veniva prescelto,secondo una antica consuetudine;ma quella abbondanza di scelta di una volta mancava,persa l'abitudine di quel rito oppure mantenuta solo da poche persone( e Tiberius adduceva molte cause di questa situazione,soprattutto la potentissima negligenza degli uomini e delle donne;si aggiungevano le difficoltà della stessa cerimonia,che di proposito venivano evitate) e perchè chi conseguiva questo sacro ufficio e quella donna che sposava il flamine usciva dalla patria potestà.Ebbene il senato provvedesse con un decreto o con una legge,così come Augustus aveva attualizzato alcune rigide norme di quei tempi antichi.Quindi esaminata la questione religiosa piacque non mutare l'istituzione del flamine ma fu proposta una legge nella quale la sposa del flamine in ambito religioso fosse sotto podestà del marito,per tutte le altre materie godesse della normale legislazione femminile.E il figlio di Maluginenses sostituì il padre.E perchè aumentasse la reputazione degli ecclesiastici e gli stessi fossero più disponibili ad esercitare i riti si decise di dare due milioni di sesterzi alla vergine Cornelia,che era succeduta a Scantia,e che l'Augusta ogni volta che entrasse in teatro,si sedesse tra le Vestales.
269
Cornelio Cethego Visellio Varrone consulibus pontifices eorumque exemplo ceteri sacerdotes cum pro incolumitate principis vota susciperent,Neronem quoque et Drusum isdem dis commendavere,non tam caritate iuvenum quam adulatione,quae moribus corruptis perinde anceps,si nulla et ubi nimia est.Nam Tiberius haud umquam domui Germanici mitis,tum vero aequari adulescentes senectae suae impatienter indoluit accitosque pontifices percontatus est,num id precibus Agrippinae aut minis tribuissent.Et illi quidem,qamquam abnuerent,modice perstricti(etenim pars magna e propinquis ipsius aut primores civitatis erant);ceterum in senatu oratione monuit in posterum,ne quis mobiles adulescentium animos praematuris honoribus ad superbiam extolleret.Instabat quippe Seianus incusabatque diductam civitatem ut civili bello;esse qui se partium Agrippinae vocent,ac ni resistatur,fore plures;neque aliud gliscentis discordiae remedium,quam si unus alterve maxime prompti subverterentur.


269
Sotto i consoli Cethegus e Visellius Varro i pontefici e ad esempio di loro gli altri ecclesiastici dovendo pregare per l'incolumità dell'imperatore raccomandarono alla divinità anche Nero e Drusus,non tanto per affetto verso i giovani ma per piaggeria,che con la corruzione dei costumi è similmente rischiosa,sia che sia eccessiva che nulla.Infatti Tiberius mai morbido verso la casata di Germanicus allora veramente si angustiò di essere equiparato ai giovani e nervosamente chiamati i pontefici li interrogò se avessero fatti i voti perchè pregati o minacciati da Agrippina.Quelli,invero,per quanto negassero,furono moderatamente colpiti(infatti in gran parte erano congiunti dello stesso o del patriziato cittadino);comunque in aula tenne un discorso in cui si invitava per il futuro ad evitare di insuperbire gli inquieti caratteri giovanili con prematuri attestati onorifici.Infatti Seianus incombeva e deplorava che la società fosse divisa come in una guerra civile:c'erano quelli che si definivano sostenitori di Agrippina e sarebbero divenuti la maggioranza se non si fosse reagito;e non c'era nessun altra cura al crescente dissenso che uno o due estremamente risoluti fossero eliminati

270
Qua causa C.Silium et Titium Sabinum adgreditur.Amicitia Germanici perniciosa utrique,Silio et quod ingentis exercitus septem per annos moderator partisque apud Germaniam triumphalibus Sacroviriani belli victor,quanto maiore mole procideret,plus formidinis in alios dispergebatur.Credebant plerique auctam offensionem ipsius intemperantia,immodice iactantis suum militem in obsequio duravisse,cum alii ad seditiones prolaberentur;neque mansurum Tiberio imperium,si iis quoque legionibus cupido novandi fuisset.Destrui per haec fortunam suam Caesar imparemque tanto merito rebatur.Nam beneficia eo usque laeta sunt,dum videntur exsolvi posse:ubi multum antevenere,pro grata odium redditur.


270
Per questo motivo furono accusati C.Silius e Titius Sabinus.Certamente l'amicizia di Germanicus fu esiziale per entrambi,per Silius anche il comando per sette anni di una armata e il conseguimento del trionfo in Germania per la vittoria nella guerra contro Sacrovirus,sicuramente inoltre con quanto più rumore Silius fosse caduto tanto più timore avrebbe creato negli altri .Molti pensavano che l'acredine verso di lui fosse peggiorata a causa della sua sfrenatezza,dato che era solito vantarsi esageratamente che i suoi soldati erano stati fedeli,mentre altri si erano ribellati,e che se le simpatie rivoluzionarie avessero attecchito nella sua armata,Tiberius non avrebbe mantenuto il potere.L'imperatore pensava di venir screditato da questi discorsi e inoltre di non essere all'altezza del beneficio ricevuto.Infatti i favori sono benevolmente accolti finchè sembra che li puoi ricambiare;quando invece sono esagerati,invece della gratitudine creano odio.

271
Erat uxor Silio Sosia Galla,caritate Agrippinae invisa principi.Hos corripi, dilato ad tempus Sabino, placitum immissusque Varro consul,qui paternas inimicitias obtendens odiis Seiani per dedecus suum gratificabatur.Precante reo brevem moram,dum accusator consolatu abiret,adversatus est Caesar:solitum quippe magistratibus diem privatis dicere;nec infringendum consulis ius,cuius vigiliis niteretur,ne quod res publica detrimentum caperet.Proprium id Tiberio fuit,scelera nuper reperta priscis verbis obtegere.Igitur multa adseveratione,quasi aut legibus cum Silio ageretur aut Varro consul aut illud res publica esset,coguntur patres,silente reo vel,si defensionem coeptaret,non occultante cuius ira premeretur.Conscientia belli Sacrovir diu dissimulatus,victoria per avaritiam foedata et uxor socia arguebantur.Nec dubie repetundarum criminibus haerebant,sed cuncta quaestione maiestatis exercita,et Silius imminentem damnationem voluntario fine praevertit.


271
Silius aveva per moglie Sosia Galla,amica di Agrippina e perciò detestata da Tiberius.Sembrò opportuno denunciarli( mentre la posizione di Sabinus fu per il momento tralasciata),così sferrò l'accusa il console Varro ,che adducendo inimicizie paterne,vergognosamente assecondava i rancorosi sentimenti di Seianus .L'imputato chiese un piccolo rinvio,finchè l'accusatore non decadesse dal consolato,ma il Caesar si oppose:- era solito consentire ai magistrati di fissare la data d'udienza per i privati cittadini,e non si dovevano infrangere i diritti dei consoli dalla cui solerzia dipendeva l'integrità dello stato-.
Tiberius aveva questa capacità,di nascondere usando citazioni antiche le malvagità recentemente escogitate.
Quindi i senatori furono riuniti con molta solennità,quasi che Silius fosse legalmente inquisito o che Varro si comportasse da vero console,o che lì fosse lo stato di diritto ,l'imputato rimase in silenzio o quando provò a difendersi non nascose da chi era osteggiato
Le accuse furono di connivenza col nemico nella guerra,di aver a lungo coperto Sacrovir,di aver insozzato la vittoria coll'avidità e che la moglie fosse stata sua complice.Senza dubbio i due erano invischiati in un procedimento di illecito arricchimento,ma tutto il dibattimento mirava all'imputazione di alto tradimento,e Silius anticipò la condanna suicidandosi.

272
Saevitum tamen in bona,non ut stipendiariis pecuniae redderentur,quorum nemo repetebat,sed liberalitas Augusti avulsa computatis singillatim quae fisco petebantur.Ea prima Tiberio erga pecuniam alienam diligentia fuit.Sosia in exilium pellitur Asinii Galli sententia,qui partem bonorum publicandam,pars ut liberis relinqueretur censuerat.Contra M.Lepidus quartam accusatoribus secundum necessitudinem legis,cetera liberis concessit.Hunc ego Lepidum temporibus illis gravem et sapientem virum fuisse comperior;nam pleraque ab saevis adulationibus aliorum in melius flexit.Neque tamen temperamenti egebat,cum aequabili auctoritate et gratia apud Tiberium viguerit.Unde dubitare cogor,fato et sorte nascendi,ut cetera,ita principum inclinatio in hos,offensio in illos,an sit aliquid in nostris consiliis liceatque inter abruptam contumaciam et deforme obsequium pergere iter ambitione ac periculo vacuum.At Messalinus Cotta haud minus claris maioribus,sed animo diversus,censuit cavendum senatus consulto,ut quamquam insontes magistratus et culpae alienae nescii provincilaibus uxorum criminibus proinde quam suis plecterentur.


272
Ci si accanì sul patrimonio,non per restituire il denaro ai contribuenti,nessuno dei quali reclamava,ma dopo aver fatto calcoli singolarmente accurati su quanto dovuto al tesoro,gli fu revocata la donazione di Augustus.Questa fu la prima attenzione di Tiberius per il denaro altrui.Sosia fu mandata in esilio su decreto di Asinius Gallus,che aveva richiesto il sequestro di una parte delle sostanze e l'affidamento dell'altra parte ai figli.Invece M.Lepidus perorò che la quarta parte andasse agli accusatori come prescritto dalla legge,tutto il resto ai figli.Mi risulta che questo Lepidus fosse in quei tempi un uomo serio e saggio,infatti riuscì a mitigare moltissime richieste scaturite dalla malvagia adulazione degli altri.Nè mancava di equilibrio poichè seppe trattare Tiberius con autorevole e giusto garbo.Da ciò sono indotto a pensare dubbiosamente che, come ogni cosa, così anche la simpatia dei governanti per questi,l'antipatia per quelli dipenda dal destino o dalla nascita,oppure nasca dalle nostre deliberazioni e convenga percorrere tra la scontrosa fierezza e la indecente sottomissione una strada priva di ambizioni e pericoli.Ma Messalinus Cotta con antenati non di meno famosi,ma di carattere diverso,propose di emanare un decreto del senato in modo da proporre che i pubblici funzionari ,benchè innocenti e ignari delle colpe altrui ,si assumessero la responsabilità dei reati commessi in provincia dalle rispettive consorti.

273
Actum dehinc de Calpurnio Pisone,nobili ac feroci viro.Is namque,ut rettuli,cessurum se urbe ob factiones accusatorum in senatu clamitaverat et spreta potentia Auugustae trahere in ius Urgulaniam domoque principis excire ausus erat.Quae in praesens Tiberius civiliter habuit;sed in animo revolvente iras,etiam si impetus offensionis languerat,memoria valebat.Pisonem Q.Veranius secreti sermonis incusavit adversum maiestatem habiti,adiecitque in domo eius venenum esse eumque gladio accinctum introire curiam.Quod ut atrocius vero tramissum;ceterorum,quae multa cumulabantur,receptus est reus neque peractus ob mortem opportunam.Relatum et de Cassio Severo exule,qui sordidae originis,maleficae vitae,sed orandi validus,per immodicas inimicitias ut iudicio iurati senatus Cretam amoveretur effecerat;atque illic eadem actitando recentia veteraque odia advertit,bonisque exutus,interdicto igni atque aqua,saxo Seripho consenuit.

273
Quindi si agì contro Calpurnio Piso,coraggioso aristocratico.Infatti lui come raccontai aveva gridato che si sarebbe allontanato dalla città a causa della genia dei delatori e non curandosi della potente Augusta aveva denunciato Urgulania e l'aveva fatta trarre fuori dal palazzo del principe.Sul momento Tiberius civilmente reagì all'affronto ,ma rabbiosamente rimuginando ,il ricordo dell'accaduto continuò a persistere anche se l'irritazione era scemata.Piso fu accusato da Q.Veranius di aver fatto un discorso segreto contro l'imperatore e aggiunse che aveva del veleno in casa e che entrava in senato armato di spada.Questa accusa fu lasciata cadere perchè inverosimile,invece fu giudicato per tutte le altre che si erano accumulate in quantità,tuttavia una provvidenziale morte lo esimò dalla condanna.
Si affrontò anche il caso dell'esiliato Cassius Severus ,che di basse origini,criminale,ma valente oratore,su azione degli innumerevoli nemici fu confinato sull'isola di Creta con decreto del senato,ma lì continuando nel suo modo di fare,si attirò vecchi e nuovi nemici e avuti i beni confiscati,invecchiò confinato sulla sassosa Seriphos

274
Per idem tempus Plautius Silvanus praetor incertis causis Aproniam coniugem in praeceps iecit,tractusque ad Caesarem ab L.Apronio socero turbata mente respondit,tamquam ipse somno gravis atque eo ignarus,et uxor sponte mortem sumpsisset.Non cunctanter Tiberius pergit in domum,visit cubiculum,in quo reluctantis et impulsae vestigia cernebantur.Refert ad senatum,datisque iudicibus Urgulania,Silvani avia,pugionem nepoti misit.Quod perinde creditum quasi principis monitu,ob amicitiam Augustae cum Urgulania.Reus frustra temptato ferro venas praebuit exsolvendas.Mox Numantina,prior uxor eius,accusata iniecisse carminibus et veneficiis vaecordiam marito,insons iudicatur



274
Nello stesso periodo il magistrato Plautius Silvanus per motivi sconosciuti buttò dalla finestra la moglie,portato avanti al Caesar dal suocero L.Apronio,rispose in modo confuso che lui aveva il sonno pesante e perciò non si era accorto di nulla e che la consorte si era suicidata.Senza indugi Tiberius andò nella casa,ispezionò la camera da letto dove c'erano segni di resistenza della donna buttata giù.Riferì ai senatori,si nominarono dei giudici,Urguliana,nonna di Silvanus,mandò un pugnale al nipote;si credette quasi certamente su suggerimento dell'imperatore ,data l'amicizia tra l'Augusta e Urgulania.L'imputato non riuscendo ad accoltellarsi,si fece tagliare le vene.
Poi la precedente moglie Numantina,accusata di aver fatto impazzire il marito con filtri e incantesimi,fu ritenuta innocente
275
Is demum annus populum Romanum longo adversum Numidam Tacfarinatem bello adsolvit.Nam priores duces,ub...impetrando triuumphalium insigni sufficere res suas crediderant,hostem omittebant;iamque tres laureatae in urbe statuae,et adhuc raptabat Africam Tacfarinas,auctus Maurorum auxiliis,qui,Ptolemaeo Iubae filio iuventa incurioso,libertos regios et servilia imperia bello mutaverat.Erat illi praedarum receptor ac socius populandi rex Garamantum,non ut cum exercitu incederet,sed missis levibus copiis,quae ex longinquo in maius audiebantur;ipsaque e provincia ut quis fortunae inops,moribus turbidus,promptius ruebant,quia Caesar post res a Blaeso gestas,quasi nullis iam in Africa hostibus,reportari nonam legionem iusserat,nec pro consule eius anni P.Dolabella retinere ausus erat,iussa prinipis magis quam incerta belli metuens.


275
Proprio quesll'anno il popolo Romano terminò la lunga guerra contro il Numida Tacfarinas.Infatti i precedenti generali avevano trascurato il nemico appena avevano ottenuto le medaglie trionfali, quando erano convinti di aver soddisfatto i propri interessi particolari,e già a Roma c'erano tre statue incoronate di lauro,ma Tacfarinas continuava a saccheggiare l'Africa,coll'aiuto delle truppe dei Mauri,che avevano preferito la guerra piuttosto che sottostare agli imperiosi cortigiani del giovane e noncurante re Ptolemaeus,figlio di Iuba.Il re dei Garamanti aiutava Tacfarinas a nascondere il bottino ed a razziare,non avanzando con un esercito,ma mandando veloci schiere di soldati,che da lontano aumentavano il rumore;inoltre dalla stessa regione tutti gli scapestrati senza futuro facevano scorrerie sfacciatamente,poichè Tiberius dopo la campagna condotta da Blaesus aveva ordinato di richiamare la nona armata come se ormai non ci fossero più nemici in Africa,d'altronde il governatore di quell'anno P.Dolabella non aveva osato trattenerla,temendo di più l'imperatore che gli imprevisti di una guerra.

276
Igitur Tacfarinas disperso rumore rem Romanam aliis quoque ab nationibus lacerari eoque paulatim Africa decedere,ac posse reliquos circumveniri,si cuncti,quibus libertas servitio potior,incubuissent,auget vires positisque castris Thubu.s. cum oppidum circumsidet.At Dolabella contracto quod erat militum,terrore nominis Romani,et quia Numidae peditum aciem ferre nequeunt,primo sui incessu solvi obsidium locorumque opportuna permunivit;simul principes Musulamiorum defectionem coeptantes securi percutit.Dein,quia pluribus adversum Tacfarinatem expeditionibus cognitum non gravi nec uno incurso consectandum hostem vagum.excito cum popularibus rege Ptolemaeo quattuor agmina parat,quae legatis aut tribunis data;et praedatorias manus delecti Maurorum duxere;ipse consultor aderat omnibus.



276
Igitur Tacfarinas disperso rumore rem Romanam aliis quoque ab nationibus lacerari eoque paulatim Africa decedere,ac posse reliquos circumveniri,si cuncti,quibus libertas servitio potior,incubuissent,auget vires positisque castris Thubu.s. cum oppidum circumsidet.At Dolabella contracto quod erat militum,terrore nominis Romani,et quia Numidae peditum aciem ferre nequeunt,primo sui incessu solvi obsidium locorumque opportuna permunivit;simul principes Musulamiorum defectionem coeptantes securi percutit.Dein,quia pluribus adversum Tacfarinatem expeditionibus cognitum non gravi nec uno incurso consectandum hostem vagum.excito cum popularibus rege Ptolemaeo quattuor agmina parat,quae legatis aut tribunis data;et praedatorias manus delecti Maurorum duxere;ipse consultor aderat omnibus.
277
Nec multo post adfertur Numidas apud castellum semirutum,ab ipsis quondam incensum,cui nomen Auzea,positis mapalibus consedisse,fisos loco,quia vastis circum saltibus claudebatur.Tum expeditae cohortes alaeque,quam in partem ducerentur ignarae,cito agmine rapiuntur.Simulque coeptus dies et concentu tubarum ac truci clamore aderant semisomnos in barbaros,praepeditis Numidarum equis aut diversos pastus pererrantibus.Ab Romanis confertus pedes,dispositae turmae,cuncta proelio provisa:hostibus contra omnium nesciis non arma,non ordo,non consilium,sed pecorum modo trahi occidi capi.Infensus miles memoria laborum et adversum eludentes optatae totiens pugnae se quis...ultione et sanguine explebant.Differtur per manipulos,Tacfarinatem omnes,notum tot proeliis,consectentur:non nisi duce interfecto requiem belli fore.At ille deiectis circum stipatoribus vinctoque iam filio et effusis undique Romanis ruendo in tela captivitatem haud inulta morte effugit.Isque finis armis impositus.


277
Non molto dopo si venne a sapere che i Numidi si erano accampati vicino al castello semidistrutto di Auzea,da loro stessi precedentemente incendiato ,fiduciosi del luogo che era chiuso tutt'intorno da montagne boscose.Allora truppe leggere e squadroni di cavalleria velocemente si mossero,ignare della meta.Col sorgere del sole fra squilli di trombe e bestiali grida i soldati si avventarono sui semiaddormentati stranieri,mentre i cavalli dei nomadi erano ostacolati oppure intenti a pascolare.I Romani avevano disposto tutto per la battaglia,la fanteria in assetto,la cavalleria inquadrata,invece i nemici erano totalmente impreparati,non avevano armi,non stavano nei ranghi,senza comandi,così come pecore venivano gettati per terra,uccisi,fatti prigionieri.I soldati incattiviti dal ricordo delle tribolazioni si placavano colla vendetta e col sangue dei nemici tante volte sfuggiti alla agognata battaglia.Passò voce tra i plotoni di non farsi sfuggire Tacfarinas,noto per le tante battaglie,solamente così avrebbe avuto fine la guerra.Ma Tacfarinas,ormai circondato dai cadaveri delle sue guardie del corpo,il figlio caduto prigioniero e vedendo da ogni parte i Romani,preferì sfuggire la prigionia e si gettò contro i soldati ,morendo ma vendicandosi Questa fu la fine determinata dalle armi.

278
Dolabella petenti abnuit triumphalia Tiberius,Seianus tribuens,ne Blaesi avunculi eius laus obsolesceret.Sed neque Blaesus ideo inlustrior,et huic negatus honor gloriam intendit:quippe minore exercitu insignes captivos,caedem ducis bellique confecti amam deportarat.Sequebantur et Garamantum legati,raro in urbe visi,quos Tacfarinate caeso perculsa gens,.ed culpae nescia ad satis faciendum populo Romano miserat.Cognitis dehinc Ptolemaei per id bellum studiis repetitus ex vetusto more........missusque e senatoribus,qui scipionem eburnum,togam pictam,antique patrum munera,daret regemque et socium atque amicum appellaret.



278
Alle richieste di Dolabella delle insegne trionfali Tiberius si oppose,per accontentare Seianus,desideroso che i meriti di Blaesus, suo zio, non fossero sminuiti.Tuttavia Blaesus non divenne perciò più famoso mentre a Dolabella questa onorificenza mancata aumentò il prestigio ,infatti era riuscito ad ottenere importanti prigionieri e la morte del leader e la fine gloriosa della guerra avendo forze più esigue.Anche gli ambasciatori dei Garamanti facevano parte del seguito,raramente visti a Roma,che la tribù scossa dalla morte di Tacfarinas,(.. senza averne colpa),aveva spedito per discolparsi col popolo Romano.Infine saputo dell'appoggio di Ptolemacus in questa guerra,il senato riprese una vecchia tradizione e mandò un funzionario per dare al re un bastone d'avorio,un vestito ricamato,(antichi doni dei senatori),e per chiamarlo alleato e amico.
279
Eadem aestate mota per Italiam servilis belli semina fors oppressit.Auctor tumultus T.Curtisius,quondam praetoriae cohortis miles,primo coetibus clandestinis apud Brundisium et circumiecta oppida,mox positis propalam libellis ad libertatem vocabat agrestia per longinquos saltus et ferocia servitia,cum velut munere deum tres biremes adpulere ad usus commeantium in illo mari.Et erat isdem regionibus Cutius Lupus quaestor,cui provincia vetere ex more Cales evenerat.Is disposita classiariorum copia coeptantem cum maxime coniurationem disiecit.Missusque a Caesare propere Staius tribunus cum valida manu ducem ipsum et proximos audacia in urbem traxit,iam trepidam ob multitudinem familiarum,quae gliscebat immensum,minore in dies plebe ingenua.


279
La stessa estate, i germi di una rivolta di schiavi in Italia per fortuna furono schiacciati.T.Curtius fu il capopopolo,un tempo pretoriano,dapprima con riunioni clandestine vicino Brundisium e le cittadine vicine,poi apertamente affiggendo manifesti rivendicò la libertà, attraversando lontani boschi e pascoli , per rozzi e feroci schiavi ,quando improvvisamente, per dono divino,tre navi da guerra attraccarono su quelle coste a difesa dei naviganti.Ed era nelle medesime regioni Cutius Lupus questore,al quale era stata assegnata secondo una antica abitudine la provincia di Cales.Lui raccolta una formazione di marinai bloccò la rivolta subito all'inizio.L'imperatore velocemente mandò il colonnello Staius con un adeguato corpo di guardie, che trascinò lo stesso capo e gli ardimentosi complici a Roma,città ormai ansiosa per il numero di schiavi,che cresceva esponenzialmente,mentre le persone libere diminuivano sempre più.

280
Isdem consulibus,miseriarum ac saevitiae exemplum atrox,reus pater accusator filius(nomen utrique Vibius Serenus)in senatum inducti sunt.Ab exilio retractus inluvieque ac squalore obsitus et tum catena vinctus peroranti filio pater ...paratur.Adulescens multis munditiis,alacri vultu,structas principi insidias,missos in Galliam concitores belli index idem et testis dicebat,adnectebatque Caecilium Cornutum praetorium ministravisse pecuniam;qui,taedio curarum et quia periculum pro exitio habebatur,mortem in se festinavit.At contra reus nihil infracto animo abversus in filium quatere vincla,vocare ultores deos,ut sibi quidem redderent exilium,ubi procul tali more ageret,filium autem quandoque supplicia sequerentur.Adseverabatque innocentem Cornutum et falso exterritum;idque facile intellectu,si proderentur alii:non enim se caedem principis et resnovas uno socio cogitasse.


280
Sotto i medesimi consoli un padre imputato e il figlio accusatore,esempio tragico delle miserie umane e di crudeltà(entrambi si chiamavano Vibius Serenus) furono ascoltati dai senatori.Il padre richiamato dall'esilio e simile ad un barbone e ancora incatenato subiva le arringhe del figlio.Il giovane testimone e delatore,vestito con eleganza,con vivacità,asseriva che erano stati preparati agguati all'imperatore,che erano stati spediti in Gallia fomentatori di guerra,e accusava inoltre Caecilius Cornelius ex pretore di esserne stato il finanziatore;questo o perchè assalito dalle preoccupazioni o perchè l'accusa equivaleva alla condanna,s'affrettò a morire.Invece l'imputato per nulla intimorito iniziò a scuotere le catene contro il figlio,a invocare i vendicativi dei in modo che lo rimandassero in esilio,dove vivesse lontano da simili modi di essere,e invece perseguissero il figlio prima o poi punendolo.Aggiungeva inoltre che Cornutus era innocente ed era stato atterrito dalle false accuse;questo era facile da capire se altri fossero comparsi,infatti lui stesso non avrebbe potuto progettare l'assassinio dell'imperatore e una rivoluzione con un solo complice.

281
Tum accusator Cn.Lentulum et Seianum Tuberonem nominat,magno pudore Caesaris,cum primores civitatis,intimi ipsius amici,Lentulus senectutis extremae,Tubero defecto corpore,tumultus hostilis et turbandae rei publicae accerserentur.Sed hi quidem statim exempti:in patrem ex servis quaesitum,et quaestio adversa accusatori fuit.Qui scelere vaecors,simul vulgi rumore territus,robur et saxum aut parricidarum poenas minitantium,cessit urbe.Ac retractus Ravenna exsequi accusationem adigitur,non occultante Tiberio vetus odium adversum exulem Serenum.Nam post damnatum Libonem missis ad Caesarem litteris exprobraverat suum tantum studium sine fructu fuisse,addideratque quaedam contumacius quam tutum apud aures superbas et offensioni proniores.Ea Caesar octo post annos rettulit,medium tempus varie arguens,etiam si tormenta pervicacia servorum conta evenissent.


281
Allora il delatore fa i nomi di Cn.Lentulus e Seianus Tubero,con grande vergogna dell'imperatore,poichè cittadini importanti,suoi intimi amici,(Lentulus di avanzata vecchiaia,Tubero ormai debilitato),venivano accusati di sommossa e di sovvertire lo stato.Ma tutti e due subito prosciolti;relativamente al padre furono ascoltati i servi e l'interrogatorio non fu favorevole all'accusatore.Questo pazzo di cattiveria,anche impaurito dalla pubblica opinione che gli minacciava il carcere e la pena di morte o la pena dei parricidi,si allontanò dalla città.Ma fatto ritornare da Ravenna fu sollecitato a ripetere le accuse in quanto Tiberius non riusciva a nascondere la sua avversione antica per il proscritto Serenus che dopo la condanna di Libo aveva spedito una lettera a Tiberius ricordando che solamente lui non era stato ricompensato per il suo zelo ,e aveva aggiunto alcune considerazioni ,più orgogliose che accorte, per orecchie superbe ed assai inclini al rancore.Ciò il Caesar espose otto anni dopo,in vario modo nell'arco di tempo,continuando ad accusarlo,anche se le testimonianze dei servi confutavano ciò.

282
Dictis dein sententiis ut Serenus more maiorum puniretur,quo molliret invidiam,intercessit.Gallus Asinius...Gyaro aut Donusa claudendum censeret,id quoque aspernatus est,egenam aquae utramque insulam referens dandosque vitae usus,cui vita concederetur.Ita Serenus Amorgum reportatur.Et quia Cornutus sua manu ceciderat,actum de praemiis accusatorum abolendis,si quis maiestatis postulatus ante perfectum iudicium se ipse vita privavisset.Ibaturque in eam sententiam,ni durius contraque morem suum palam pro accusatoribus Caesar inritas leges,rem publicam in praecipiti conquestus esset:subverterent potius iura quam custodes eorum amoverent.Sic delatores,genus hominum publico exitio repertum et ..poenis quidem umquam satis coercitum,per premia eliciebantur.


282
Infine fu votato di punire Serenus secondo le leggi degli antichi,maTiberius per non creare malcontento,pose il veto.Gallus Asinius propose di confinarlo a Gyarus o a Donusa,ma anche questa richiesta fu rigettata colla motivazione che entrambe le isole erano povere d'acqua e che bisognava fornire del necessario a quello a cui veniva concessa la vita.Così Serenus fu rimandato a Amorgos.Poichè Cornutus si era tolta la vita,ci fu la richiesta di annullare i premi per gli accusatori,quando qualcuno accusato di vilipendio all'imperatore si fosse suicidato prima della conclusione dell'inchiesta,e ci sarebbe stato assenso se il Caesar,con forza e (contrariamente al suo modo di fare) palesamente a favore degli accusatori,non si fosse lamentato che il diritto così veniva vanificato,che lo stato veniva condotto alla distruzione,allora annullassero le leggi piuttosto che annullarne i guardiani.Così le spie,(genia di uomini inventata per la rovina generale e mai a sufficienza frenata dalle pene) venivano ad essere sollecitati dalla legislazione premiante .

283
His tam adsiduis tamque maestis modica laetitia intericitur,quod C.Cominium equitem Romanum,probrosi in se carminis convictum,Caesar precibus fratris qui senator erat concessit.Quo magis mirum habebatur gnarum meliorum,et quae fama clementiam sequeretur,tristiora malle.Neque enim socordia peccabat;nec occultum est,quando ex veritate,quando adumbrata laetitia facta imperatorum celebrentur.Quin ipse,compositus alias et velut eluctantium verborum,solutius promptiusque eloquebatur,quotiens subveniret.At P.Suillium,quaestorem quondam Germanici,cum Italia arceretur convictus pecuniam ob rem iudicandam cepisse,amovendum in insulam censuit,tanta contentione animi,ut...e iurando obstringeret e re publica id esse.Quod aspere acceptum ad praesens mox in laudem vertit regresso Suillio;quem vidit sequens aetas praepotentem,venalem et Claudii principis amicitia diu prospere,numquam bene usum.Eadem poena in Catum Firmium senatorem statuitur,tamquam falsis maiestatis criminibus sororem petivisset.Catus,ut rettuli,Libonem inlexerat insidiis,deinde indicio perculerat.Eius operae memor Tiberius,sed alia praetendens,exilium deprcatus estquo minus senatu pelleretur non obstitit.



283
Tra decisioni tanto incessanti e tanto dolenti, una di modesto gaudio,cioè il Caesar assolse C.Cominius,della borghesia Romana,(accogliendo le suppliche del fratello di lui,senatore,)dall'accusa di averlo oltraggiato con dei versi.Era straordinariamente stupefacente che Tiberius pur conscio del bene e di quale notorietà procuri la clemenza ,preferisse però apparire un duro,e non sbagliava per stoltezza,daltronde è palese quando le azioni dei leaders vengono celebrate in modo veritiero,quando con falsa contentezza.Lui anzi , di solito impostato e direi laconico,invece si esprimeva con assai scioltezza e piglio quando doveva proteggere qualcunoMa propose con tanta animosità,prestando solenne giuramento che ciò era nell'interesse dello stato,di confinare in una isola P.Suillius,un tempo alto ufficiale di Germanicus,reo di aver preso denaro per aggiustare una causa e perciò da allontanare dall'Italia.Tale sentenza al momento fu aspramente criticata,poi venne rivalutata quando Suillius fece ritorno,che amico del principe Claudius,si comportò nell'epoca seguente ,per lungo tempo e senza problemi ,in modo prepotente,venale e giammai si comportò bene.Stessa condanna fu decisa per il senatore Catus Firmius,perchè aveva falsamente accusato la sorella di vilipendio all'imperatore.Catus,come narrai,aveva teso trabocchetti a Libo,poi testimoniando lo aveva rovinato.Tiberius ricordandosi dell'operato di lui,ma accampando altri pretesti,non concesse l'esilio,non si oppose minimamente che fosse espulso dal senato.
284
Pleraque eorum quae rettuli quaeque referam parva forsitan et levia memoratu videri non nescius sum;sed nemo annales nostros cum scriptura eorum contenderit,qui veteres populi Romani res composuere.Ingentia illi bella,expugnationes urbium,fusos captosque reges aut,si quando ad interna praeverterent,discordia consulum adversum tribunos,agrarias frumentariasque leges,plebis et optimatium certamina libero egressu memorabant:nobis in arto et inglorius labor;immota quippe aut modice lacessita pax,maestae urbis res,et princeps proferendi imperii incuriosus erat.Non tamen sine usu fuerit introspicere illa primo aspectu levia,ex quis magnarum saepe rerum motus oriuntur.


284
Non disconosco che molti degli argomenti che affrontai e che narrerò sembrano modesti forse e di poco peso;ma nessuno potrebbe confrontare i nostri resoconti annuali con gli scritti di quelli che composero le antiche vicende storiche dei Romani.Quelli ricordavano in piena libertà poderose guerre,assedi di città,re vinti e imprigionati,o se s'interessavano di vicende interne,scrivevano di conflitti tra alte cariche dello stato,leggi agrarie e del grano,lotte tra le classi meno abbienti e gli aristocratici:invece la nostra fatica è di ristretto ambito e senza gloria;poichè la pace è duratura oppure poco turbata,le vicende cittadine luttuose e chi governa non aspira ad ingrandire l'impero.Tuttavia credo che non sarà stato infruttuoso analizzare quegli aspetti ,a prima vista insignificanti,dai quali spesso nascono le rivoluzioni.

285
Nam cunctas nationes et urbes populus aut primores aut singuli regunt;delecta ex iis et cons..ciata rei publicae forma laudari facilius quam evenire,vel,si evenit,haud diuturna esse potest.Igitur ut olim,plebe valida vel cum patres pollerent,noscenda vulgi natura et quibus modis temperanter haberetur,senatusque et optimatium ingenia qui maxime perdidicerant,callidi temporum et sapientes credebantur,sic converso statu neque alia rerum.....quam si unus imperitet,haec conquiri tradique in rem fuerit,quia pauci prudentia honesta ab deterioribus,utilia ab noxiis discernunt,plures aliorum eventis docentur.Ceterum ut profutura,ita minimum oblectationis adferunt.


285
Infatti il popolo o gli aristocratici o il singolo individuo governano le nazioni e le città;il sistema istituzionale scelto tra questi modelli e assemblato può più facilmente essere lodato che realizzato,oppure se si realizza,non può durare a lungo.Quindi come una volta quando il popolo era forte bisognava conoscere il carattere popolare e come saperlo moderare mentre quando comandavano gli aristocratici chi aveva ben intrerpretato i pensieri dei senatori e dei nobiluomini passava per uomo avveduto e sapiente,così cambiato regime, senza nessuna alternativa al governo di uno solo,penso sia stato opportuno radunare e riportare queste vicende,poichè pochi di buon senso sanno distinguere il bene dal male,l'utile dal dannoso;la massa impara dal comportamento degli altri.Ma come é certo che questa opera scritta potra' giovare per il futuro,così è certo che non arreca il minimo piacere alla lettura.

286
Nam situs gentium,varietates proeliorum,clari ducum exitus retinent ac redintegrant legentium animum:nos saeva iussa,continuas accusationes,fallaces amicitias,perniciem innocentium et easdem exitii causas coniungimus,obvia rerum similitudine et satietate.Tum quod antiquis scriptoribus rarus obtrectator,neque refert cuisquam Punicas Romanasve acies laetius extuleris:at multorum,qui Tiberio regente poenam vel infamias subiere,posteri manent,utque familiae ipsae iam exstinctae sint,reperies qui ob similitudinem morum aliena malefacta sibi obiectari putent.Etiam gloria ac virtus infensos habet,ut nimis ex propinquo diversa arguens.Sed..inceptum redeo



286
Infatti lo stanziamento dei popoli,le diverse battaglie,la fine famosa dei leaders avvingono e ravvivano l'attenzione dei lettori:noi invece raccogliamo brutali comandi,continue accuse,false amicizie,innocenti rovinati e le stesse cause della rovina,con palesi fastidiosi paragoni .Inoltre gli antichi scrittori non hanno calunniatori,nè importa a nessuno se esalterai le forze Puniche o Romane :ma oggi rimangono molti che sotto il governo di Tiberio furono condannati o disonorati e quando le stesse famiglie fossero estinte potrai comunque trovare chi somigliando nei comportamenti penserà che le altrui cattive azioni siano imputate a lui stesso.Anche il famoso e virtuoso ha delle persone ostili,perchè troppo da vicino rimarca gli errori altrui.Ma ritorno al principio
287
Cornelio Cosso Asinio Agrippa consulibus Cremutius Cordus postulatur,novo ac tunc primum audito crimine,quod ,editis annalibus laudatoque M.Bruto C. Cassium Romanorum ultimum dixisset.Accusabant Satrius Secundus et Pinarius Natta,Seiani clientes.Id perniciabile reo et Caesar truci vultu defensionem accipiens,quam Cremutius,relinquendae vitae certus,in hunc modum exorsus est,<verba mea,patres conscripti,arguuntur;adeo factorum innocens suum.Sed neque haec in principem aut principis parentem,quos lex maiestatis amplectitur:Brutum et Cassium laudavisse dicor,quorum res gestas cum plurimi composuerint,nemo sine honore memoravit.Titus Livius,eloquentiae ac fidei praeclarus in primis,Cn.Pompeium tantis laudibus tulit,ut Pompeianum eum Augustus appellaret;neque id amicitiae eorum offecit.Scipionem,Afranium,hunc ipsum Cassium,hunc Brutum nusquam latrones et parricidas,quae nunc vocabula imponuntur,saepe ut insigne..viros nominat.


287
Sotto il consolato di Cornelius Cossus e Asinius Agrippa viene inquisito Cremutius Cordus per un nuovo reato e mai udito prima ,in quanto nelle sue storie aveva lodato M.Brutus e aveva definito C.Cassium l'ultimo Romano.Lo accusavano Satrius Secundus e Pinarius Natta,uomini di Seianus.Ciò era pericoloso per l'imputato come il viso scuro con cui il Caesar ascoltò la difesa ,come Cremutius,sicuro di essere condannato a morte,che esordì così:<onorevoli senatori,colpevoli sono le mie parole,non le mie azioni.Ma queste non sono ostili verso il principe o il genitore ,che sono tutelati dalla legge sul vilipendio delle istituzioni:sono denunciato perchè ho elogiato Brutus e Cassius le cui azioni furono narrate senza disonore da tutti coloro che ne scrissero.Titus Livius,famosissimo per eloquenza e fedeltà,lodò talmente Pompeius da essere definito pompeiano da Augustus,nè ciò danneggiò la loro amicizia.Livius chiama spesso uomini valorosi i vari Scipio,Afranius,questo stesso Cassius,questo Brutus e giammai ladroni e traditori della patria come sono invece definiti oggi

288
Asinii Pollionis scripta egregiam eorundem memoriam tradunt;Messalla Corvinus imperatorem suum Cassium praedicabat:et uterque opibus..atque honoribus perviguere:Marci Ciceronis libro,quo Catonem caelo aequavit,quid aliud dictator Caesar quam rescripta oratione,velut apud iudices,respondit?Antonii epistulae,Bruti contiones falsa quidem in Augustum probra,sed multa cum acerbitate habent;carmina Bibaculi et Catulli referta contumeliis Caesarum leguntur;sed ipse divus Iulius,ipse divus Augustus et tulere ista et relinquere,haud facile dixerim,moderatione magis an sapientia.Namque spreta exolescunt,si irascare,adgnita videntur.Non attingo Graecos,quorum non modo libertas etiam libido impunita,aut si quis advertit,dictis dicta ultus est


288
Gli scritti di Asinius Pollio riportano un buon ricordo di loro due;Messalla Corvinius continuava a esaltare Cassius come suo comandante;ed entrambi continuarono ad essere ricchi e onorati.Che altra risposta diede il dittatore Caesar al libro di Marcus Cicero (dove si innalzava al cielo Cato),che una confutazione scritta invece che adire ai giudici?La lettera di Antonius,i discorsi di Brutus dicono falsità su Augustus indubbiamente,ma con molta virulenza;le poesie di Bibaculus e di Catullus sono lette piene di insulti ai Caesari ;ma lo stesso divino Iulius,lo stesso divino Augustus ,sopportarono e lasciarono perdere,non so dire facilmente,se per moderazione o se piùttosto con intelligenza.Infatti se non si risponde agli insulti,essi cadono nel dimenticatoio,se invece gli si dà importanza,acquisiscono credibilità.Non parlo dei Graeci,dei quali non solo la libertà ma anche la scostumatezza non fu censurata,oppure se qualcuno si offese,si punirono le parole verbalmente.

289
Sed maxime solutum et sine obtrectatore fuit prodere de iis,quos mors odio aut gratiae exemisset.Num enim armatis Cassio et Bruto ac Philippenses campos obtinuendis belli civilis causa populum per contiones incendo?An illi quidem septuagesimum ante annum perempti,quo modo imaginibus suis noscuntur,quas ne victor quidem abolevit,sic partemmemoriae apud scriptores retinent?Suum cuique decus posteritas rependit;nec derunt,si damnatio ingruit,qui non modo Cassi et Bruti,sed etiam mei meminerint>.Egressus dein senatu vitam abstinentia finivit.Libros per aediles cremandos censuere patres,..ed manserunt,occultati et editi.Quo magis socordia....eorum inridere libet,qui praesenti potentia credunt exstingui posse etiam sequentis aevi memoriam.Nam contra punitis ingeniis gliscit auctoritas,neque aliud externi reges aut qui edem saevitia usi sunt nisi dedecus sibi atque illis gloriam peperere


289
Ma massima libertà ci fu e senza alterare i fatti nel raccontare la vita di quelli che colla morte sfuggirono all'odio o al perdono.Forse che incito il popolo alla guerra civile nelle piazze mentre Cassius e Brutus sono in armi e devono tenere occupati i campi Philippenses?Forse che quelli ,ormai morti da settant'anni ,come sono ricordati dalle loro maschere funebri che neanche il vincitore fece distruggere,non hanno forse parte anche nella memoria degli storici ?I posteri ricompensano i galantuomi;nè mancheranno se sarò condannato,chi si ricorderà di me e non solo di Cassius e Brutus>Quindi uscito dal senato morì di deperimento.I senatori decretarono che i libri fossero bruciati dai funzionari edili;ma invece rimasero nascosti e divulgati.Quanto più è piacevole schernire l'idiozia di coloro che credono che i potenti di oggi possano reprimere la memoria anche dei secoli sequenti,al contrario nei posteri aumenta il rispetto per gli uomini d'ingegno censurati ;i re forestieri o chi fece uso della stessa crudeltà partorirono solamente disdoro per sè stessi e gloria per quelli perseguitati.

290
Ceterum postulandis reis tam continuus annus fuit,ut feriarum Latinarum diebus praefectum urbis Drusum,auspicandi gratia tribunal ingressum,adierit Calpurnius Salvianus in Sextum Marium.Quod a Caesar palam increpitum causa exilii Salviano fuit.Obiecta publice Cyzicenis incuria caerimoniarum divi Augusti,additis violentiae criminibus adversum cives Romanos;et amisere libertatem,quam bello Mithridatis meruerant,circumsessi nec minus sua constantia quam praesidio Luculli pulso rege.At Fonteius Capito,qui pro consul...asiam curaverat,absolvitur,comperto ficta in eum crimina per Vibium Serenum.Neque tamen id Sereno noxae fuit,quem odium publicum tutiorem faciebat.Nam ut quis destrictior accusator,velut sacrosanctus erat:leves ignobiles poenis adficiebantur.


290
Ma fu un anno di continue delazioni tanto che Calpurnius Salvianus portò l'accusa contro Sextus Marius a Drusus ,prefetto della città,mentre stava entrando in tribunale per inaugurare le funzioni,durante i giorni delle ferie Latine.Ciò apertamente criticato da Tiberius costò l'esilio a Salvianus.Furono pubblicamente censurati gli abitanti di Cyzicen per aver trascurato il culto del divino Augustus e in più per atti di violenza contro cittadini Romani,e persero l'autonomia che avevano meritato nella guerra contro Mithridatis,che assediati avevano sconfitto il re con una ostinata resistenza non meno che coll'aiuto di Lucullus.Ma Fonteius Capito,che aveva governato l'Asia da proconsole,fu prosciolto assodata la falsità della denuncia di Vibius Serenus contro di lui.Tuttavia Serenus non ne subì conseguenze,che odiato dalla gente ne era pur temuto.Infatti tutti le spie più risolute erano quasi intoccabili,quelle meno appariscenti e deboli venivano condannate.

291
Per idem tempus Hispania ulterior missis ad senatum legatis oravit,ut exemplo Asiae delubrum Tiberio matrique eius exstrueret.Qua occasione Caesar,validus alioqui spernendis honoribus et respondendum ratus iis,quorum rumore arguebatur in ambitionem flexisse,huiusce modi orationem coepit:<scio,patres conscripti,constantiam meam a plerisque desideratam,quod Asiae civitatibus nuper idem istud petentibus non sim adversatus.Ergo et prioris silentii defensionem,et quid in futurum statuerim,simul aperiam.Cum divus Augustus sibi atque urbi Romae templum apud Pergamum sisti non prohibuisset,qui omnia facta dictaque eius vice legis observem,placitum iam exeemplum promptius secutus sum,quia cultui meo veneratio senatus adiungebatur.Ceterum ut semel recepisse veniam habuerit,ita per omnes provincias effigie numinum sacra... ambitiosum,superbum;et vanescet Augusti honor,si promiscis adulationibus vulgatur.


291
In quello stesso periodo ambasciatori della Spagna superiore chiesero al senato di poter costruire,seguendo l'esempio dell'Asia,un tempio a Tiberius e alla madre.Il Caesar,di solito risoluto nel respingere incensamenti, colse l'occasione per esprimere il suo pensiero,in modo da rispondere alle voci che lo accusavano di demagogia.<so,onorevoli di essere accusato di incoerenza, non avendo io ostacolato or ora la medesima richiesta delle città asiatiche.Quindi difenderò il mio precedente silenzio e insieme esporrò i miei propositi per il futuro.Quando il divino Augustus non proibì la costruzione di un santuario per sè e per la citta di Roma vicino Pergamus,io che rispetto come leggi tutti i fatti e le parole di lui,seguii deciso il suo caro esempio,poichè al culto mio si aggiungeva la venerazione verso i senatori.Ma l'aver acconsentito una sola volta può pur essere giustificato, invece la presenza dei miei santini in tutte le province sarebbe vista come consacrazione della mia ambizione e arroganza,inoltre la sacralità di Augustus svanirebbe se fosse propagandata mescolata con atti di cortigianeria.

292
Ego me,patres conscripti,mortalem esse et hominum officia fungi satisque habere,si locum principem impleam,et vos testor et meminisse posteros volo;qui satis superque memoriae meae tribuent,ut maioribus meis dignum,rerum vestrarum providum,constantem in periculis,offensionum pro utilitate publica non pavidum credant.Haec mihi in animis vesrtis templa,hae pulcherrimae effigies et mansurae;nam quae saxo struuntur,si iudicium posterorum in odium vertit,pro sepulchris spernuntur.Proinde socios cives et deos ipsos precor,hos ut mihi ad finem usque vitae quietam et intelligentem humani divinique iuris mentem duint,illos ut,quandoque concessero,cum laude et bonis recorationibus facta atque famam nominis mei prosequantur>.Perstititque posthac secretis etiam sermonibus aspernari talem sui cultum.quod alii modestiam,multi,quia diffideret,quidam ut degeneris animi interpretabantur.Optimos quippe mortalium altissima cupere;sic Herculem et Liberum apud Graecos.Quirinum apud nos deum numero additos.Melius Augustum,qui speraverit.Cetera principibus statim adesse:unum insatiabiliter parandum,prosperam sui memoriam;nam contemptu famae contmni virtutes.


292
Iò so,senatori, di essere mortale e di svolgere i compiti degli uomini ,e voglio che i posteri ricordino,voi testimoni, che mi ritengo soddisfatto se governo bene;i posteri onoreranno moltissimo la mia memoria se mi crederanno degno dei miei antenati,capace di provvedere a voi,fermo nei pericoli e coraggioso nel difendere gli interessi pubblici.Questi i miei santuari nella vostra mente,queste le bellissime icone durature nel tempo;infatti quei santuari costruiti colle pietre,se i posteri un giorno mi odiassero,verrebbero considerati tombe da disprezzare.Quindi prego gli alleati e i concittadini e gli stessi dei ,questi di darmi fino alla fine della vita una mente tranquilla e esperta delle leggi umane e divine,quelli di tramandare le mie azioni e la fama del mio nome con buoni ricordi e con onore una volta che sarò morto>.Continuò anche successivamente in colloqui privati a rifiutare tali forme di venerazione.Alcuni giudicarono questo un segno di discrezione,molti invece un segno di diffidenza ,altri espressione del suo carattere degenerato.Dicevano che tutti i migliori uomini avevano desiderato di essere venerati;così Herculis e Liberus furono aggiunti agli dei tra i Graecii,Quirinus tra noi. Augustus, che l'aveva sperato,migliore(di Tiberius)I sovrani hanno tutto subito ;un solo obiettivo devono perseguire accanitamente ossia un buon ricordo di sè;infatti se non si tiene alla reputazione,non si governa .

293
At Seianus nimia fortuna socors et muliebri insuper cupidine incensus,promissum matrimonium flagitante Livia,componit ad Caesarem codicillos:moris quippe tum erat quamquam praesentem scripto adire.Eius talis forma fuit:benivolentia patris Augusti et mox plurimis Tiberii iudiciis ita insuevisse,ut spes votaque sua non prius ad deos quam ad principum aures conferret.Neque fulgorem honorum umquam precatum;excubias ac labores,ut unum e militibus,pro incolumitate imperatoris malle.Ac tamen,quod pulcherrimum,adeptum,ut coniunctione Caesaris dignus crederetur.Hinc initium spei;et quoniam audiverit Augustum in conlocanda filia non nihil etiam de equitibus Romanis consultavisse,ita,si maritus Liviae quaereretur,haberet in animo amicum sola necessitudinis gloria usurum.Non enim exuere imposita munia;satis aestimare firmari domum adversum iniquas Agrippinae offensiones,idque liberorum causa;nam sibi multum superque vitae fore,quod tali cum principe explevisset.


293
Ma Seianus reso istupidito dalla eccessiva fortuna e in più accecato dall'amore femminile(Livia gli continuava a ricordare la promessa di matrimonio)scrisse una lettera all'imperatore ;poichè allora era abitudine interpellarlo per iscritto anche se presente.Le parole erano pressapoco queste:grazie alla benevolenza del padre Augustus e poi ai moltissimi giudizi di Tiberius aveva preso l'abitudine a confessare le speranze e le sue promesse agli imperatori prima che agli dei,mai aveva pregato per ottenere i prestigiosissimi incarichi perchè preferiva invece vigilare e faticare come un soldato per la incolumità dell'imperatore.Tuttavia era arrivato al punto,ed era bellissimo,da essere reputato degno d'imparentarsi colla famiglia del Caesar.Da qui aveva iniziato a sperare;poichè inoltre aveva sentito che Augustus quando doveva maritare la figlia aveva consultato senza problemi anche elementi della borghesia Romana così se Tiberius avesse intenzione di cercare marito per Livia,pensasse a lui,amico interessato alla sola gloria della parentela.Infatti non sarebbe venuto meno agli incarichi imposti;pensava che la famiglia fosse ben difesa contro l' ingiusta antipatica Agrippina,e ciò per i figli;infatti se stesso aveva ancora molto da vivere insieme a un tale imperatore.

294
Ad ea Tiberius laudata pietate Seiani suisque in eum beneficiis modice percursis,cum tempus tamquam ad integram consultationem petivisset,adiunxit:ceteris mortalibus in eo stare consilia,quid sibi conducere putent;principum diversam esse sortem,quibus praecipua rerum ad famam derigenda.Ideo se non illuc decurrere,quod promptum rescriptu,posse ipsam Liviam statuere,nubendum post Drusum an in penatibus isdem tolerandum haberet;esse illi matrem et aviam,propiora consilia.Simplicius acturum,de inimicitiis primum Agrippinae,quas longe acrius arsuras,si matrimonium Liviae velut in partes domum Caesarum distraxisset.Sic quoque erumpere aemulationem feminarum,eaque discordia nepotes suos convelli:quid si intendantur certamen tali coniugio?<Falleris enim,Seiane,si te mansurum in eodem ordine putas,et Liviam,quae C.Caesari,mox Druso nupta fuerit,ea mente acturam,ut cum equite Romano senescat.Ego ut sinam,credisne passuros qui fratrem eius,qui patrem maioresque nostros in summis imperiis videre?Vis tu quidem istum intra locum sistere;sed illi magistratus et primores,qui te invitum perrumpunt omnibusque de rebus consulunt,excessisse iam pridem equestre fastigium lo.geque antisse patris mei amicitias non occulti ferunt perque invidiam tui me quoque incusant.


294
Tiberius lodato l'attaccamento di Seianus e brevemente esposti le proprie benemerenze verso di lui,dopo aver chiesto tempo per una ,diciamo, generale consultazione,rispose così:gli altri mortali hanno questo pensiero,come giovare a se,i governanti invece hanno un destino diverso e il loro principale compito è cercare di non essere impopolari.Perciò non gl'importava interessarsi di ciò, era sottinteso,che la stessa Livia era in grado di decidere ossia se dovesse sposarsi dopo Drusus o preferisse sopportare la vedovanza,lei aveva la madre e la nonna,appropriate consigliere.Parlerò più francamente,in primo luogo dei motivi di inimicizia di Agrippina,questi sarebbero ancor più cresciuti in rancore poichè il matrimonio di Livia avrebbe provocato quasi la divisione della casata dei Caesari.Gia così la gelosia femminile irrompeva e i propri nipoti erano travolti da questa rivalità,che conflitto sarebbe nato se tale unione fosse stata favorita?<Sbaglieresti infatti Seianus se tu pensassi che rimarresti sempre un borghese e Livia che prima sposò C.Caesar poi Drusus si accontentasse di invecchiare con un borghese Romano.Facciamo pure che acconsenti,credi forse che quelli che videro ai vertici del potere il fratello di lei,il padre e i nostri avi ti tollererebbero.Tu comunque vorresti rimanere nelle stesse funzioni,ma quei funzionari e notabili,che ti scocciano e ti chiedono continuamente consiglio,apertamente dicono che già da tempo hai superato le prerogative della classe borghese e che di molto sopravvanzi gli amici di mio padre e per malanimo verso te anche me iniziano a criticare.

295
At enim Augustus filiam suam equiti Romano tradere meditatus est.Mirum hercule,si,cum in omnes curas distraheretur immensumque attolli provideret quem coniunctione tali super allios extulisset,C.Proculeium et quosdam in sermonibus habuit insigni tranquillitate vitae,nullis rei publicae negotiis permixtos.Sed si dubitatione Augusti movemur,quanto validius est quod Marco Agrippae,mox mihi conlocavit?Atque ego haec pro amicitia non occultavi;ceterum neque tuis neque Liviae destinatis adversabor.Ipse quid intra animum volutaverim,quibus adhuc necessitudinibus immiscere te mihi parem,omittam ad praesens referre:id tantum aperiam,nihil esse tam excelsum,quod non virtutes istae tuusque in me animus mereantur,datoque tempore vel in senatu vel in contione non reticebo>.


295
Inoltre riguardo al fatto che Augustus avesse pensato di sposare sua figlia a un borghese Romano,che c'era di strano se Augustus,essendo preso dalla mole di lavoro e prevedendo che avrebbe innalzato al potere colui che avrebbe scelto per tale matrimonio,avesse avuto confidenza con C.Proculeius e altri personaggi dalla vita tranquilla e lontani dalla politica.Ma se ci spostiamo dal momento di incertezza di Augustus,resta il fatto che la fece sposare a M.Agrippa prima e poi a me.Io per amicizia ti ho palesato questi fatti,comunque non mi opporrò ai progetti tuoi e di Livia.Quali siano i miei pensieri,con quali legami associarti a me da pari a pari,tralascio per il momento di esporre;solamente questo dirò non c'è niente di così elevato che le tue alte qualità e la tua devozione per me non meritino e appena ci sarà l'occasione in senato o in assemblea non mi asterrò dal parlarne.

296
Rursum Seianus,non iam de matrimonio,sed altius metuens,tacita suspicionum,vulgi rumorem,ingruentem invidiam deprecatur.Ac ne adsiduos in domum coetus arcendo infringeret potentiam aut receptando facultatem criminantibus praeberet,huc flexit,ut Tiberium ad vitam procul Roma amoenis locis degendam impelleret.Multa quippe providebat;sua in manu aditus litterarumque magna ex parte se arbitrum fore,cum per milites commearent;mox Caesarem vergente iam senecta secretoque loci mollitum munia imperii facilius tramissurum;et minui sibi invidiam adempta salutantum turba,sublatisque inanibus vera..potentia..augeri.Igitur paulatim negotia urbis,populi adcursus,multitudinem adfluentium increpat,extollens laudibus quietem et solitudinem,quis abesse taedia et offensiones ac praecipua rerum maxime agitari.


296
Seianus tuttavia non pensieroso più per il matrimonio ma per cose vitali,iniziò ad temere il gossip della gente,la montante impopolarità,la silenziosa diffidenza,se avesse impedito l'accesso a casa agli abituali frequentatori avrebbe diminuito la sua autorità,se continuava a riceverli ,avrebbe dato possibilità alle malalingue così si risolse a sollecitare Tiberius a trascorrere la vita in posti deliziosi, lontano da Roma.Poichè Seianus era un freddo calcolatore,infatti avrebbe deciso lui le udienze e inoltre sarebbe stato il controllore di gran parte della corrispondenza,in quanto i postini erano militari,poi il Caesar ormai vecchio e debole in un posto segreto avrebbe ceduto più facilmente le leve del potere;eliminata la folla di ossequianti sarebbe diminuita la propria impopolarità e abolite le vanitose manifestazioni il potere,il vero potere sarebbe aumentato.Quindi piano piano iniziò a parlar male(con Tiberius) della dimensione lavorativa della città,della vita caotica,lodando invece la quiete e la solitudine,dove non c'erano persone noiose e irritanti e si poteva svolgere attività di alta politica.

297
Ac forte habita per illos dies de Votieno Montano,celebris ingenii viro,cognitio cunctantem iam Tiberium perpulit,ut vitandos crederet patrum coetus vocesque,quae plerumque verae et graves coram ingerebantur.Nam postulato Votieno ob contumelias in Caesarem dictas,testis Aemilius,e militaribus viris,dum studio probandi cuncta refert et,quamquam inter obstrepentes,magna adseveratione nititur,audivit Tiberius probra,quis per occultum lacerabatur,adeoque perculsus est,ut se vel statim vel in cognitione purgaturum clamitaret precibusque proximorum,adulatione omnium aegre componeret animum.Et Votienus quidem maiestatis poenis adfectus est:Caesar,obiectam sibi adversus reos inclementiam eo pervicacius amplexus,Aquiliam adulterii delatam cum Vario Ligure,quamquam Lentulus Gaetulicus consul designatus lege Iulia damnasset,exilio punivit Apidiumque Merulam,quod in acta divi Augusti non iuraverat,albo senatorio erasit.



297
Ma casualmente in quei giorni un procedimento giudiziario fu celebrato a carico di Votienus Montanus,uomo famoso per capacità, e indusse un già indeciso Tiberius a pensare di evitare le riunioni di senatori e i loro discorsi che per lo più gli rivolgevano apertamente arguzie vere e pesanti.Infatti chiamato in giudizio Votienus per insulti rivolti all'imperatore,il testimone Aemilius,un soldato,fece una appassionata testimonianza,senza omettere nulla e pur tra le urla dei presenti,continuò con grande insistenza,così Tiberius udì tutti le ingiurie che segretamente gli venivano lanciate e ne fu talmente colpito da gridare che da subito o addirittura in un pubblico processo si sarebbe giustificato,e a stento si rasserenò ,calmato dalle preghiere dei più vicini e dal servilismo di tutti.Anche Votienus fu condannato per vilipendio al capo dello stato.Tiberius più metodicamente continuò ad mancare di clemenza verso i rei,atteggiamento che gli veniva già da tempo addebitato, e punì coll'esilio Aquilia riconosciuta colpevole di Adulterio con Varius Ligur ,benchè il console designato Lentulus Gaetulicus l'avesse condannata a pena più leggera,e inoltre cassò dall'albo senatorio Apidius Merula che non aveva voluto giurare sulle leggi di Augustus.
298
Audita dehinc Lacedaemoniorum et Messeniorum legationes de iure templi Dianae Limnatidis,quod suis a maioribus suaque in terra dicatum Lacedaemonii firmabant annalium memoria vatumque carminibus,sed Macedonis Philippi,cum quo bellassent,armis ademptum ac post C.Caesaris et M.Antonii sententia redditum.Contra Messen.. veterem inter Herculis posteros divisionem Peloponnesi protulere,suoque regi Denthaliatem agrum,in quo id delubrum,cessisse;monimentaque eius rei sculpta saxis et aere prisco manere.Quod si vatum,annalium ad testimonia vocentur,plures sibi ac locupletiores esse;neque Philippum potentia,sed ex vero statuisse.Idem regis Antigoni,idem imperatoris Mummi iudicium;sic Milesios permisso publice arbitrio,postremo Atidium Geminum praetorem Achaiae decrevisse.Ita secundum Messenios datum.


298
Furono poi ascoltati gli ambasciatori dei Lacedaemoni e dei Messeni sulla condizione giuridica del santuario di Diana Limnatide,che i Lacaedemoni affermavano in base alle memorie di storici locali e alle sentenze in versi dei profeti che l'edificio era stato consacrato dai loro progenitori e nelle proprie terre,ma che era stato loro sottratto dall'esercito macedone di Philippus,contro il quale avevano guerreggiato, e poi gli era stato restituito per decisione di C.Caesar e M.Antonius.Invece i Messeni produssero l'antica divisione del Peloponneso tra gli eredi di Herculis,e che il territorio di Denthaliatis,nel quale sorgeva il luogo di culto,era stato ceduto al loro re;pietre incise e antichi manufatti di bronzo rimanevano in testimonianza di ciò;che se si fosse dato retta a profeti e alle cronache locali,loro ne avevano moltissime e più attendibili;nè Philippus aveva deciso colla prepotenza,ma secondo verità.Stesso giudizio da parte del re Antigonus,del generale comandante Mummius;anche i Milesi nominati arbitri con atto ufficiale avevano così sentenziato,ugualmente infine il governatore dell'Achaia Atidius Geminus .Pertanto si decise in favore dei Messeni.

299
Et Segestani aedem Veneris montem apud Erycum,vetustate dilapsam,restaurari postulavere,nota memorantes de origine eius et laeta Tiberio;suscepit.. curam libens ut consanguineus.Tunc tractatae Massiliensium preces probatumque P.Rutilii exemplum,namque eum legibus pulsum civem sibi Zmyrnaei addiderant.Quo iure Vulcacius Moschus exul in Massilienses receptus bona sua rei publicae eorum ut patriae reliquerat.Obiere eo anno viri nobiles Cn Lentulus et L.Domitius.Lentulo super consulatum et triumphalia de Getis gloriae fuerat bene tolerata paupertas,dein magnae opes innocenter partae et modeste habitae.


299
Poi i Segestani chiesero che venisse restaurato l'edificio di culto di Venere vicino al monte Erycus,rovinato per vetustà,e ricordarono a un soddisfatto Tiberius le famose origini del santuario,e lui volentieri in quanto discendente del fondatore, assicurò il suo intervento.Poi si ascoltarono le preghiere dei Massilienses e si accettarono in base al precedente di P.Rutilius,che infatti persa la cittadinanza Romana,i cittadini di Zmyrnaei avevano associato a loro,quindi in base a questa giurisprudenza Vulcacius Moschus accolto esule dai Massilienses,li aveva nominati eredi del suo patrimonio.I nobili Cn.Lentulus e L.Domitius morirono quell'anno.Lentulus oltre il consolato e le onoroficenze della campagna contro i Geti era stato stimato per sua tranquilla accettazione della povertà,poi aveva conseguito onestamente molte ricchezze vissute senza ostentazione.

300
Domitium decoravit pater civili bello maris potens,donec Antonii partibus,mox Caesaris misceretur.Avus Pharsalica acie pro optumatibus ceciderat.Ipse delectus,cui minor Antonia,Octavia genita,in matrimonium daretur,post exercitu flumen Albim transcendit longius penetrata Germania quam quisquam priorum,easque ob res insignia triumphi adeptus est.Obiit et L.Antonius ,multa claritudine generis,sed improspera.Nam patre eius Iulio Antonio ob adulterium Iuliae morte punito hunc admodum adulescentulum,sororis nepotem,seposuit Augustus in civitatem Massiliensem,ubi specie studiorum nomen exilii tegeretur.Habitus tamen supremis honor,ossaque tumulo Octaviorum inlata per decretum senatus.



300
Domitius ebbe il padre celebre,signore del mare nella guerra civile,infine parteggiò per Antonius,poi si aggregò a Caesar.Il nonno cadde nelle file dei conservatori nella battaglia di Pharsalus.Invece lui ,scelto come marito di Antonia junior,figlia di Octavia,superò coll'esercito il fiume Albis penetrando molto nella Germania come nessun'altro prima di lui e per questa impresa ebbe le decorazioni trionfali.Morì anche L.Antonius,di famosissima famiglia,ma sfortunata.Infatti poichè suo padre Iulius Antonius aveva subito la condanna capitale per l'adulterio con Iulia,Augustus ,suo zio,lo spedì nella città di Massilienses,dove colla scusa degli studi fu confinato.Ebbe comunque un funerale di stato e le ossa furono sepolte per decreto del senato nel sepolcro degli Octaviani.
 
Torna ai contenuti | Torna al menu